HİV nədir?
HİV (İnsan İmmun virusu,İİV) qan və qorunmayan cinsi əlaqə yolu ilə ötürülən və bədənin müxtəlif toxumalarında yerləşə bilən, ancaq əsas təsirlərini immun sisteminə göstərən bir virusdur. HİV bədənin infeksiyalarla mübarizə aparmasına kömək edən bir çox ağ qan hüceyrələrini məhv edərək immunitet sisteminə zərər verir.
HİV haqqında daha ətraflı:
Qazanılmış İmmun Çatışmazlığı Sindromu (QİÇS) qazanılmış immun çatışmazlığı sindromudur və İİV virusunun insanın immun sisteminə hücumu nəticəsində baş verən İİV-in ən inkişaf etmiş mərhələsidir.
İnsan immunçatışmazlığı virusu (HİV) orqanizmin infeksiya ilə mübarizə aparmasına kömək edən T hüceyrələrinə hücum edərək, insanı xəstəliyə qarşı həssas edən bir virusdur. Müalicə olunmazsa, İİV-in son mərhələsi olan QİÇS-ə gətirib çıxarır. Bu vəziyyət normal şəraitdə insanı xəstə etməyəcək infeksiyalarla belə mübarizə apara bilməyən bir immunitet sisteminin meydana gəlməsinə səbəb olur.
Əzələ ağrıları, baş ağrısı, boğaz ağrısı, hərarət və gecə tərləmələri, şişkin limfa düyünləri, ishal və ağız boşluğunun iltihabı kimi infeksiyaların inkişafı QİÇS-in əlamətləridir. Dəqiq diaqnoz üçün test tələb olunur.
HİV-in əlamətləri nədir?
HİV virusu insana keçdikdən sonra insan hərarət, baş ağrısı, səpgi və boğaz ağrısı kimi simptomlar yaşayır. HİV virusunun simptomlarına ümumiyyətlə aşağıdakılar daxildir:
- Qızdırma və titrəmə
- Gecə tərləmələri
- Boğaz ağrısı
- Limfa düyünlərində şişkinlik
- Ağız yaraları
- Səpki
- Əzələ ağrıları
- Yorğunluq
HİV necə ötürülür?
HİV infeksiyasının yayılma yolları müxtəlifdir. Bununla belə, virusun yoluxma yolu xəstənin bədənindən başqa bir insana keçə bilən bədən mayeləri vasitəsilə olur. HİV-in ötürülmə yolları aşağıdakılardır:
Cinsi əlaqə: HİV yoluxmuş şəxslə vaginal, anal və ya oral cinsi əlaqə zamanı ötürülə bilər. Virus sperma, vaginal maye, rektal maye və ya yoluxmuş bir insanın ağız mayesi ilə təmasda ola bilər. Buna görə də qorunmayan cinsi əlaqə HİV-ə yoluxma riskini artırır.
Birgə istifadə olunan şprislər: HİV narkotik vasitələrin yeridilməsi üçün istifadə edilən iynələr və ya şprislər vasitəsilə də ötürülə bilər. Eyni zamanda, qeyri-gigiyenik şəraitdə həyata keçirilən inyeksiya prosedurları da yoluxmaya səbəb ola bilər. Bir şəxs yoluxmuş şprisdən istifadə edərsə və sonra başqası eyni şprisdən istifadə edərsə, virus bu yolla ötürülə bilər.
Qan vasitəsilə: Qanköçürmə və ya qan məhsullarından istifadə nəticəsində İİV-ə yoluxma riski çox aşağıdır. Qan və qan məhsulları HİV skrininq testlərinə məruz qalır və təhlükəsiz hala gətirilir. Bununla belə, yoluxmuş iynələr və ya digər tibbi alətlərlə təmas nəticəsində qan təması risk yarada bilər.
Ana-körpə əlaqəsi: HİV hamiləlik zamanı və ya doğuş zamanı anadan körpəyə keçə bilər. Ana südü ilə də keçə bilər. Bununla belə, proses antiretrovirus terapiya (ART) ilə düzgün idarə edildikdə bu risklər xeyli azala bilər.
Digər bədən mayeləri: HİV tüpürcək, göz yaşı, tər və ya sidik kimi digər bədən mayeləri ilə asanlıqla ötürülmür. Lakin bu mayelərə qan qarışarsa və ya onlar selikli qişalarla (ağız və ya göz kimi) təmasda olarsa, yoluxma riski arta bilər.
HİV-dən (QİÇS) necə qorunmaq olar?
HİV-dən qorunmağın yolu yoluxmuş insanlarla cinsi əlaqədə olmamaqdır. Bununla belə, cinsi əlaqəyə baxmayaraq, HİV infeksiyasının qarşısını almaq üçün görülə biləcək tədbirlər var. Bunlardan biri HİV-in qarşısını almağa kömək edən dərmanlardır. PEP və PrEP kimi tanınan bu dərmanlar HİV-dən əvvəl və ya sonra istifadə üçün nəzərdə tutulub. PrEP pre-exposure profilaktika deməkdir və HİV-ə yoluxmamış, lakin yoluxmaq riski olan insanların istifadəsi üçündür. PEP, HİV-ə məruz qalma sonrası profilaktika deməkdir. Bu həblər HİV-ə məruz qalan insanların yoluxmasının qarşısını almaq üçün istifadə olunan dərmanlardır. PEP yalnız fövqəladə hallar üçündür və bu dərmanları qəbul etməyə mümkün qədər tez başlanılmalıdır. Əgər insanda HİV varsa, onun başqalarına ötürülməsi riskini azaltmaq üçün həmin şəxs Antiretrovirus terapiya (ART) adlı müalicə almalıdır.
HİV (QİÇS) Müalicəsi
HİV müalicəsi virusa nəzarət etmək üçün istifadə edilən antiretrovirus terapiya (ART) adlı təsirli dərmanların qəbulu ilə həyata keçirilir. ART HİV-ə yoluxmuş hər kəs üçün tövsiyə olunur və İİV-ə yoluxmuş insanlar diaqnozdan sonra mümkün qədər tez, hətta mümkünsə eyni gündə ART-a başlamalıdırlar.