İdentifikasiya nədir?
İdentifikasiya şəxslərin, obyektlərin və ya məlumatların tanınması və təsdiqlənməsi prosesidir. Bu proses təhlükəsizlik, biometrik sistemlər, hüquq-mühafizə, texnologiya və biznes sahələrində geniş tətbiq olunur. Müasir dövrdə identifikasiya rəqəmsal və fiziki mühitlərdə şəxsiyyətin təsdiqlənməsi üçün mühüm rol oynayır.İdentifikasiya anlayışı
İdentifikasiya latın mənşəli bir termin olub, “identitas” (şəxsiyyət) sözündən yaranmışdır. Bu proses şəxsləri və ya obyektləri unikal xüsusiyyətlərinə əsasən müəyyən etmək və təsdiqləmək məqsədilə aparılır.
Məsələn:
✔️ Şəxsiyyət vəsiqəsi və ya pasportla insanın identifikasiyası
✔️ Barmaq izi və ya gözün qüzehli qişası ilə biometrik identifikasiya
✔️ İnternetdə iki mərhələli doğrulama (2FA) sistemləri
✔️ Avtomobillərin nömrə nişanlarının tanınması
İdentifikasiya növləri
İdentifikasiya bir neçə kateqoriyaya bölünür:
Şəxsi identifikasiya-Bu proses fərdlərin şəxsiyyətinin təsdiqlənməsi üçün istifadə olunur. Əsas metodlar bunlardır:
🔹 Şəxsiyyət vəsiqəsi və pasport – Rəsmi sənədlər vasitəsilə identifikasiya.
🔹 Biometrik sistemlər – Barmaq izi, gözün qüzehli qişası, üz tanıma texnologiyaları.
🔹 İmza və səs tanıma – Unikal imza və ya səs vasitəsilə identifikasiya.
Rəqəmsal identifikasiya-İnternet və texnologiyanın inkişafı ilə onlayn identifikasiya mühüm əhəmiyyət kəsb edir:
🔹 İstifadəçi adı və şifrə ilə giriş – E-poçt və sosial şəbəkə hesablarında istifadə edilir.
🔹 SMS və ya e-poçt təsdiqi – Hesab təhlükəsizliyi üçün tətbiq olunur.
🔹 Elektron imza və rəqəmsal sertifikatlar – Hüquqi və maliyyə əməliyyatlarında istifadə edilir.
Hüquq-mühafizə və təhlükəsizlik identifikasiyası
🔹 Cinayətkarların barmaq izləri və DNT analizləri ilə identifikasiyası
🔹 Videomüşahidə və üz tanıma sistemləri
🔹 Avtomobillərin qeydiyyat nişanı vasitəsilə nəqliyyat identifikasiyası
Malların və obyektlərin identifikasiyası-Bu növ identifikasiya məhsulların və sənədlərin tanınması üçün istifadə olunur:
🔹 Barkod və QR kodlar – Ticarət və logistika sahəsində malların izlənməsi.
🔹 RFID çiplər – Mağazalarda və anbar sistemlərində məhsulların identifikasiyası.
🔹 GPS izləmə sistemləri – Avtomobillərin və yüklərin izlənməsi üçün tətbiq edilir.
İdentifikasiyanın əhəmiyyəti
İdentifikasiya həm fərdi, həm də biznes sahəsində bir çox üstünlüklər təmin edir:
✔️ Təhlükəsizliyi artırır – Bank əməliyyatlarında və onlayn xidmətlərdə istifadəçinin tanınmasını təmin edir.
✔️ Fırıldaqçılığın qarşısını alır – Rəqəmsal identifikasiya sistemləri saxta istifadəçi girişlərini azaldır.
✔️ Müəssisələrin səmərəliliyini artırır – Malların və sənədlərin idarə olunmasını asanlaşdırır.
✔️ Hüquq-mühafizə orqanlarına kömək edir – Cinayətkarların müəyyən edilməsi və axtarışı üçün istifadə olunur.
İdentifikasiya və autentifikasiya arasındakı fərq
İdentifikasiya çox vaxt autentifikasiya (doğrulama) ilə qarışdırılır. Əsas fərq belədir:
| Müqayisə | İdentifikasiya | Autentifikasiya |
|---|---|---|
| Məqsəd | Kim olduğunu müəyyən edir | Həqiqətən həmin şəxs olduğunu sübut edir |
| Metodlar | Şəxsiyyət vəsiqəsi, pasport, istifadəçi adı | Şifrə, SMS kod, biometrik məlumat |
| İstifadə sahəsi | Ümumi şəxsiyyət tanıma | Təhlükəsizlik və giriş nəzarəti |
Məsələn, bank sisteminə giriş zamanı identifikasiya istifadəçi adıdır, autentifikasiya isə şifrə və ya SMS kod vasitəsilə həyata keçirilir.
İdentifikasiya sistemlərinin problemləri
🔹 Şəxsi məlumatların oğurlanması – Kibercinayətkarlar identifikasiya məlumatlarını oğurlaya bilər.
🔹 Saxta sənədlərlə identifikasiya – Cinayətkarlar saxta sənədlərdən istifadə edə bilər.
🔹 Rəqəmsal təhlükələr – Şifrələrin sızması və haker hücumları identifikasiyanın etibarlılığını poza bilər.
Bu problemlərin qarşısını almaq üçün iki mərhələli doğrulama (2FA), şifrələnmiş məlumatlar və biometrik sistemlər kimi əlavə təhlükəsizlik tədbirləri tətbiq olunur.
İdentifikasiya müasir dünyada təhlükəsizlik, idarəetmə və texnologiyanın ayrılmaz bir hissəsidir. Fərdi, rəqəmsal və hüquqi sahələrdə məlumatların və şəxslərin unikal tanınmasını təmin etməklə fırıldaqçılıq və risklərin qarşısını alır.
Gələcəkdə identifikasiya texnologiyalarının inkişafı daha təhlükəsiz və dəqiq identifikasiya metodlarının tətbiqinə gətirib çıxaracaq.