İmpulsiv nədir?

İmpulsivlik, insanın düşünmədən, ani olaraq hərəkət etmə meylidir. İmpulsiv davranışlar adətən hisslərin təsiri altında, nəticələri düşünmədən həyata keçirilən hərəkətlərdir. İmpulsiv şəxslər, qərar vermək və ya hərəkət etmək üçün vaxt ayırmadan ani qərarlar qəbul edir, bəzən bu davranışlar qeyri-sağlam və təhlükəli vəziyyətlərə səbəb ola bilər.

İmpulsivlik bir çox amillərlə, o cümlədən genetika, ətraf mühit, uşaq yaşantıları və beynin quruluşu ilə əlaqədardır. Bəzi insanlar təbii olaraq daha impulsivdir və beləliklə, bu xüsusiyyətin dərəcəsi hər kəsdə fərqli ola bilər. İmpulsivlik təkcə mənfi anlamda deyil, həm də yaradıcılıq və spontanlıqla da əlaqəli ola bilər. İmpulsiv davranışın müsbət və mənfi tərəfləri vardır və onu düzgün idarə etməklə insanlar öz həyatlarını daha sağlam şəkildə yaşaya bilərlər.

İmpulsiv davranışın xüsusiyyətləri

İmpulsiv davranış müəyyən xüsusiyyətlərlə xarakterizə olunur və bir çox insan gündəlik həyatında bu davranışla üzləşə bilər. Aşağıda impulsiv davranışın əsas xüsusiyyətləri verilmişdir:

İmpulsiv insanlar çox vaxt ani qərarlar qəbul edir və nəticələri düşünmədən hərəkət edirlər. Bu, ani hərəkətə meyilli olmalarını və bəzən riskli davranışlar göstərmələrini artırır.

İmpulsiv davranışın əsas xüsusiyyətlərindən biri düşünmədən hərəkət etməkdir. İmpulsiv insanlar tez-tez nəticələri dəyərləndirmədən və ya digər alternativləri nəzərə almadan hərəkət edirlər. Bu davranış bəzən peşmanlıq və ya problem yarada bilər.

İmpulsiv insanlar baş verən hadisələrə çox vaxt sürətli reaksiya verir və düşünmədən cavab verirlər. Bu sürətli reaksiya nəticəsində tez-tez emosional reaksiyalar göstərir və kontrolsuz hisslərlə hərəkət edirlər.

İmpulsiv insanlar arasında dürtüsel alış-veriş də tez-tez rast gəlinən bir davranışdır. Düşünmədən alınan məhsullar və ya maddi vəsaitləri nəzərə almadan edilən alış-veriş impulsivliyin gündəlik həyatda tez-tez rast gəlinən formalarındandır.

İmpulsivlik növləri

İmpulsiv davranış müxtəlif formalar şəklində ortaya çıxa bilər. İnsanlar fərqli vəziyyətlərdə impulsiv reaksiyalar göstərə bilirlər. Aşağıda impulsiv davranışın əsas növləri izah edilmişdir:

Emosional impulsivlik, şəxsin ani və güclü emosional reaksiyalar göstərməsidir. Bu növ impulsivlik adətən kədərlənmə, əsəbləşmə və ya sevinmə kimi emosiyaların dərhal ifadəsi ilə xarakterizə olunur. Emosional impulsivlik insanların çətin vəziyyətlərdə emosiyalarını kontrol etməkdə çətinlik çəkdiklərini göstərir.

Sosial impulsivlik, insanların sosial vəziyyətlərdə impulsiv davranışlar göstərməsini əhatə edir. Bu, məsələn, toplantılarda ani çıxış etmək, uyğun olmayan yerlərdə söz almaq və ya fikir bildirmək kimi hallar ilə müşahidə oluna bilər.

Maddi impulsivlik, insanların maddi məsələlərdə impulsiv qərarlar verməsidir. Bu, əsasən düşünmədən pul xərcləmək, qeyri-məqsədli alış-veriş etmək və ya maddi qərarlarda tələskənlik göstərməklə özünü göstərir.

Bu növ impulsivlik şəxsin özünü və ya başqalarını təhlükəyə atması ilə xarakterizə olunur. Təhlükəli impulsiv davranışlar arasında ani sürət artırmaq, təhlükəli idman növləri ilə məşğul olmaq və riskli qərarlar vermək halları daxil ola bilər.

İmpulsivliyin səbəbləri

İmpulsivliyin meydana gəlməsinin müxtəlif səbəbləri vardır. Bəzi insanlar genetik olaraq impulsivliyə meyilli olur, digərləri isə ətraf mühit və sosial təsirlərin nəticəsində impulsiv davranışlar göstərirlər. Aşağıda impulsivliyin əsas səbəbləri verilmişdir:

Genetik faktorlar insanların impulsivlik səviyyəsinə təsir edir. Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, müəyyən genetik faktorlar insanların impulsiv davranışlara meyilli olmasına səbəb ola bilər. Beyindəki kimyəvi maddələrin balanssızlığı da impulsiv davranışların yaranmasında rol oynaya bilər.

Beynin bəzi hissələri impulsiv davranışlara təsir edir. Xüsusilə prefrontal korteks impulsivliyi idarə edən əsas sahələrdən biridir. Bu bölgənin zəif işləməsi və ya inkişaf çatışmazlığı impulsiv davranışların meydana gəlməsinə səbəb ola bilər.

Ətraf mühitin təsiri, xüsusilə uşaqlıq dövründə yaşanan təcrübələr və sosial təsirlər də impulsivliyin formalaşmasında rol oynaya bilər. Travmatik hadisələr və ya stresli mühitlərdə böyümək impulsiv davranışların yaranmasını artırır.

Stres, kədər və ya sevinc kimi güclü emosional vəziyyətlər insanların impulsivliyini artırır. Bu emosional vəziyyətlər şəraitində insanlar tez-tez düşünmədən və ani hərəkət edirlər.

İmpulsivliyin idarə olunması

İmpulsivliyi idarə etmək, insanların daha sağlam qərarlar verməsinə və gündəlik həyatlarını daha yaxşı idarə etmələrinə kömək edir. İmpulsiv davranışların idarə edilməsi üçün bəzi üsullar mövcuddur.

İmpulsiv davranışları idarə etmək üçün ilk addım özünü dərk etməkdir. İnsanlar impulsiv olduqlarını və hansı vəziyyətlərdə belə davranışlar göstərdiklərini başa düşərək bu halları idarə edə bilərlər.

İmpulsiv davranışlardan uzaq olmaq üçün qərar vermədən əvvəl bir neçə saniyə düşünmək faydalıdır. Bu, insanlara öz hərəkətlərini dəyərləndirməyə və daha düşünülmüş qərar verməyə imkan yaradır.

Emosiyaları idarə etmək impulsivliyi azaltmaq üçün vacibdir. Dərin nəfəs alma, meditasiya və stres idarəetmə üsulları emosiyaların daha yaxşı idarə edilməsinə kömək edir və impulsivliyi azaldır.

İmpulsiv davranışlarla mübarizə üçün davranış terapiyası faydalı ola bilər. Davranış terapiyası vasitəsilə insanlar öz impulsiv davranışlarını analiz edir və onları idarə etməyi öyrənirlər.