Kofein nədir?

Kofein, təbii olaraq çay, qəhvə, kakao və bəzi bitkilərdə tapılan, stimullaşdırıcı təsirə malik bir maddədir. O, adətən enerji və diqqət artışı üçün istifadə edilir və mərkəzi sinir sistemini stimullaşdıraraq yorğunluq hissini azaldır. Kofein, qəhvə, çay, enerji içkiləri və şokolad kimi müxtəlif qidalar və içkilərdə mövcuddur.

Bu maddə ən çox qəhvə və çayda tapılsa da, bəzi dərman preparatlarının və idman əlavələrinin tərkibində də istifadə olunur. Kofeinin dünyada ən çox istehlak edilən psixoaktiv maddə olduğu deyilir.

Kofeinin xüsusiyyətləri

Kofein sinir sistemini stimullaşdırmaqla yanaşı, ürək-damar sisteminə və digər orqanlara təsir göstərə bilir. Kofeinin təsiri adətən istehlak edildikdən 15-30 dəqiqə sonra hiss olunur və 4-6 saat ərzində davam edə bilər. Aşağıda kofeinin əsas xüsusiyyətləri izah olunub:

Kofein mərkəzi sinir sistemini stimullaşdırır, yorğunluğu azaldır və enerji səviyyəsini artırır. Bu səbəbdən kofein, xüsusən də səhər saatlarında qəhvə içənlər tərəfindən enerji artırıcı bir maddə kimi istifadə edilir.

Kofein, sidik ifrazını artıran diüretik təsirə malikdir. Bu təsir, böyrəklərin daha çox sidik ifraz etməsinə səbəb olur, lakin bu, susuzluq yarada biləcəyi üçün çox miqdarda kofein qəbulundan sonra su istehlakı artırılmalıdır.

Kofeinin müntəzəm istifadəsi zamanı bədən bu maddəyə alışır və onun təsiri azala bilər. Bu alışma prosesi səbəbindən bəzən eyni enerji səviyyəsini əldə etmək üçün daha çox kofein istehlak edilir.

Kofeinin təsiri

Kofeinin təsiri insanın metabolizmasına, yaşı, cinsi və fiziki vəziyyətinə görə dəyişə bilər. Kofein ümumiyyətlə aşağıdakı təsirlərə malikdir:

Kofein beyin funksiyalarını stimullaşdıraraq diqqət və konsentrasiyanı artırır. Bu səbəbdən tələbələr və intellektual işlərlə məşğul olan insanlar kofeini diqqət artırıcı olaraq istifadə edirlər.

Kofein serotonin və dopamin hormonlarını artıraraq əhval-ruhiyyəni yüksəldir. Xüsusən də yorğun və motivasiyasız olan insanlar kofeini əhval-ruhiyyələrini yaxşılaşdırmaq üçün istehlak edir.

Kofein fiziki performansı artıraraq daha çox enerji sərf etməyə imkan verir. Bu səbəbdən idmançılar və aktiv həyat tərzi sürən insanlar kofeini məşqlər öncəsi istifadə edir.

Kofein bəzən iştahı azalda bilər və arıqlamaq istəyən insanlar üçün faydalı ola bilər. Ancaq bu təsir keçicidir və uzun müddət ərzində iştahı azaltmaz.

Kofeinin sağlamlığa təsirləri

Kofein, düzgün miqdarda istifadə edildikdə sağlamlığa faydalı olsa da, həddindən artıq miqdarda istehlak edildikdə bir sıra problemlərə səbəb ola bilər.

Faydaları

1. Antioksidant mənbəyidir: Kofein, antioksidantlarla zəngindir və bədəni sərbəst radikallardan qorumağa kömək edir.
2. Yaddaşı yaxşılaşdırır: Müxtəlif tədqiqatlar göstərir ki, kofein qısa müddətli yaddaşı yaxşılaşdıra bilər.
3. Baş ağrılarını azaldır: Kofein, baş ağrısı və miqren müalicəsində istifadə edilən bəzi dərmanlarda yer alır.
4. Metabolizmanı sürətləndirir: Kofein metabolizmanı stimullaşdıraraq kalori yandırma sürətini artırır.

Zərərləri

1. Narahatlıq yarada bilər: Həddindən artıq kofein istehlakı əsəbilik və narahatlıq yarada bilər.
2. Yuxu keyfiyyətini azaldır: Kofein yuxu rejimini poza bilər və yuxusuzluğa səbəb ola bilər.
3. Asılılıq yaradır: Müntəzəm istifadə kofeinə asılılıq yarada bilər və istifadə kəsildikdə baş ağrısı və əhval pozğunluğu kimi əlamətlər meydana gələ bilər.
4. Süd vəziyyətinə təsir: Kofein bəzi insanlarda reflü və mədə turşusunun geri axmasına səbəb ola bilər.

Kofeinin istifadəsinə dair tövsiyələr

Kofeinin sağlam şəkildə istifadəsi üçün aşağıdakı məsləhətlərə riayət etmək faydalıdır:

• Günlük dozaya diqqət edin: Ümumi tövsiyə gün ərzində 200-400 mq arasında kofein istehlak etməkdir, bu da təxminən 2-3 fincan qəhvəyə bərabərdir.
• Axşamdan əvvəl istehlak edin: Yuxu keyfiyyətini qorumaq üçün kofeini günortadan sonra istehlak etməkdən çəkinmək yaxşıdır.
• Su ilə balanslaşdırın: Diüretik təsiri səbəbindən kofein istehlak etdikdə su qəbulunu artırmaq vacibdir.
• İdmanla birləşdirin: Fiziki performansı artırmaq üçün kofeini idmanla birləşdirmək enerjinizi daha da artıracaq.

Kofein hansı qidalarda tapılır?

Kofein təbii olaraq bir sıra qida və içkilərdə mövcuddur. Ən çox kofein mənbəyi olan qidalar və içkilər aşağıdakılardır:

• Qəhvə: Hər fincan qəhvədə təxminən 95 mq kofein mövcuddur.
• Çay: Çayın növündən asılı olaraq bir fincanda 20-70 mq kofein olur.
• Şokolad: Tünd şokoladda daha çox olmaqla, şokoladın hər 28 qramında 10-30 mq kofein var.
• Enerji içkiləri: Bir çox enerji içkilərində 50-200 mq kofein mövcuddur.
• Kakao: Kakao tozu və isti şokoladda da müəyyən miqdarda kofein var.