Körfəz nədir?

Körfəz — okean, dəniz və ya böyük göllərin quruluq ərazisinə daxil olan, quru ilə əhatə olunmuş, lakin su ilə birbaşa əlaqəsi olan dərin və geniş hissəsidir. Başqa sözlə, körfəz suyun quruluğa doğru daxil olduğu böyük və təbii sahil formasıdır. Körfəzlər həm coğrafi, həm iqtisadi, həm də ekoloji baxımdan olduqca əhəmiyyətli ərazilərdir.

Körfəzlər təbii olaraq yaranır və ətraf coğrafi relyefə uyğun olaraq müxtəlif forma və ölçülərdə ola bilirlər. Onlar çox zaman liman, balıqçılıq və ticarət mərkəzləri üçün ideal şərait yaradır.

Körfəzlərin yaranma səbəbləri

Körfəzlərin yaranması əsasən geoloji və coğrafi proseslər nəticəsində baş verir. Aşağıdakı səbəblər körfəzlərin formalaşmasında mühüm rol oynayır:

• Tektonik hərəkətlər – Yer qabığındakı çatlamalar və hərəkətlər nəticəsində su sahələri quruluğa daxil ola bilər.
• Eroziya və aşınma – Dəniz və ya göl sahillərində min illər boyu gedən aşınmalar körfəzlərin formalaşmasına səbəb ola bilər.
• Buzlaşma – Keçmiş buz dövrlərində buzlaqların əriməsi nəticəsində dəniz səviyyəsi yüksəlib və torpağı örtərək körfəzlər meydana gəlib.
• Çay deltaları – Bəzi hallarda böyük çayların axdığı ərazilərdə dərin və geniş girişlər yaranaraq körfəzə çevrilir.

Körfəz və buxta fərqi

Çox zaman insanlar körfəz və buxta (kiçik körfəz) anlayışlarını bir-biri ilə qarışdırırlar. Əsas fərqlər bunlardır:

• Körfəz daha geniş və dərin sahəni əhatə edir.
• Buxta daha kiçik, sığ və tez-tez qayıqlar üçün təhlükəsiz sığınacaqdır.
• Körfəzlər qlobal ticarətdə və gəmiçiliydə daha mühüm rol oynayır.

Yəni hər buxta körfəz deyil, amma hər körfəzdə buxtalar ola bilər.

Məşhur körfəzlər

Dünyada bir çox məşhur körfəzlər mövcuddur. Bunlar həm iqtisadi, həm də strateji baxımdan əhəmiyyət daşıyır:

• Fars körfəzi – Orta Şərqdə yerləşir və neft ehtiyatları ilə tanınır.
• Meksika körfəzi – ABŞ, Meksika və Kuba arasında yerləşir, böyük enerji resurslarına malikdir.
• Benqal körfəzi – Hind okeanının bir hissəsidir və Asiyanın cənub sahillərini əhatə edir.
• San-Fransisko körfəzi – ABŞ-da yerləşir və texnologiya və ticarət baxımından mühüm mərkəzdir.

Bu körfəzlər dünya iqtisadiyyatında böyük rol oynayır və regionların inkişafında mühüm təsirə malikdir.

Körfəzlərin iqtisadi əhəmiyyəti

Körfəzlər sahil dövlətləri üçün iqtisadi cəhətdən böyük dəyərə malikdir. Onların əsas üstünlükləri:

• Ticarət limanları üçün əlverişli şərait yaradır
• Balıqçılıq və su məhsulları sənayesinin inkişafına şərait yaradır
• Turizm üçün cəlbedici məkanlardır
• Dəniz nəqliyyatı və daşımaların əsas mərkəzlərindən biridir
• Enerji resurslarının (neft, qaz) çıxarılması üçün mühüm ərazilərdir

Xüsusilə neft və qaz ehtiyatlarının çıxarıldığı körfəzlər region dövlətləri üçün əsas gəlir mənbəyidir.

Körfəzlərin ekoloji əhəmiyyəti

Körfəzlər yalnız iqtisadi yox, həm də ekoloji baxımdan zəngin ərazilərdir. Onlar:

• Su və sahil canlıları üçün yaşayış mühiti yaradır
• Migrasiya edən quşlar üçün dayanacaq nöqtəsidir
• Suyun dövranında və təmizlənməsində rol oynayır
• Müxtəlif ekosistemlərin inkişafına şərait yaradır

Lakin sənaye fəaliyyəti və tullantılar körfəzlərin ekosistemini ciddi şəkildə poza bilər. Bu səbəbdən, onların qorunması üçün ekoloji tədbirlərə ciddi yanaşmaq vacibdir.

Azərbaycanda körfəz nümunələri

Azərbaycan sahillərində Xəzər dənizinə aid bir neçə körfəz mövcuddur. Onlardan ən tanınmışı:

• Bakı buxtası – texniki olaraq buxta adlansa da, böyük ölçüsü və dərinliyi ilə körfəzə bənzəyir və Bakı limanı burada yerləşir.
• Sumqayıt sahil zolaqları – sənaye və turizm baxımından potensiala malikdir.

Bu ərazilər Azərbaycanın dənizlə əlaqəsində və iqtisadiyyatında xüsusi rol oynayır.

Körfəz — təbiətin insana bəxş etdiyi, həm təbii gözəlliyi, həm də strateji əhəmiyyəti ilə seçilən ərazilərdən biridir. Onlar həm ekoloji tarazlığı qoruyur, həm də iqtisadi fəaliyyət üçün ideal şərait yaradır. Körfəzlərin düzgün idarə olunması və qorunması gələcək nəsillər üçün böyük önəm daşıyır.