Korrupsiya nədir?
Korrupsiya, şəxs və ya təşkilatların qanuni və etik olmayan yollarla şəxsi mənfəət əldə etmək üçün mövqeyindən sui-istifadə etməsi prosesi kimi müəyyən edilir. Bu fenomen dövlət idarəçiliyində, biznes sektorunda və hətta ictimai xidmətlərdə geniş yayılmışdır. Korrupsiya, cəmiyyətin inkişafını ləngidən və sosial ədaləti pozan əsas amillərdən biridir. Bəzən insanlar şəxsi maraqlarını qorumaq üçün qanunları pozur, rüşvət alır və ya iqtisadi qaydalardan sui-istifadə edirlər.
Bu məqalədə korrupsiyanın nə olduğunu, onun cəmiyyətdə yaratdığı təsirləri, qarşısının alınması üçün tətbiq olunan üsulları və korrupsiya növlərini müzakirə edəcəyik.
Korrupsiya nə deməkdir?
Korrupsiya, şəxslərin və ya təşkilatların rüşvət alaraq və ya qanunsuz fəaliyyətlərlə məşğul olaraq şəxsi mənfəət əldə etməsini əhatə edir. Korrupsiyaya yol verənlər dövlət və ya xüsusi qurumlarda işləyən və mövqeyindən istifadə edərək mənfəət əldə edən şəxslər ola bilər. Bu fenomen dövlət qurumlarında daha geniş yayılıb və əsasən güc və vəzifə ilə bağlı olur.
Korrupsiya, cəmiyyətə və iqtisadiyyata böyük zərər vurur, insanların etibarını sarsıdır və sosial ədalətin pozulmasına səbəb olur. Korrupsiyaya yol verilən yerlərdə qanunlar düzgün tətbiq olunmur, iqtisadi inkişafa maneələr yaranır və insanların dövlətə olan güvəni azalır.
Korrupsiya növləri
Korrupsiya müxtəlif formalarda baş verir və fərqli məqsədlərə yönəlmiş ola bilər. Aşağıda ən geniş yayılmış korrupsiya növlərinə nəzər salaq:
- Rüşvət, korrupsiyanın ən yayılmış növüdür. Bu, müəyyən şəxslərin və ya təşkilatların qanunsuz yolla pul və ya digər dəyərli əşyalar təklif etməklə qanunları pozmasına və ya onlara üstünlük verilməsinə nail olmağa çalışmasıdır. Rüşvət alan şəxs, çox vaxt mövqeyindən istifadə edərək bu qanunsuz fəaliyyəti həyata keçirir.
- Dövlət vəsaitlərinin mənimsənilməsi, dövlətə aid maliyyə vəsaitlərinin şəxsi mənfəət üçün istifadə edilməsini nəzərdə tutur. Bu növ korrupsiya, dövlət büdcəsinə böyük zərər vurur və dövlət layihələrinin düzgün şəkildə həyata keçirilməsinə mane olur.
- Favoritizm, müəyyən şəxslərə və ya qruplara qanunsuz üstünlüklər verilməsi prosesidir. Bu növ korrupsiya zamanı işə qəbul, tenderlər və ya digər ictimai xidmətlər zamanı bəzi şəxslər ədalətsiz şəkildə üstünlük qazanır, digərlərinin isə hüquqları pozulur.
- Qara bazar və digər qeyri-qanuni iqtisadi fəaliyyətlər korrupsiya ilə sıx bağlıdır. Qeyri-qanuni iqtisadi fəaliyyətlər, çox vaxt qanunsuz yollarla gəlir əldə etmək məqsədilə həyata keçirilir. Bu növ korrupsiya əsasən vergidən yayınma, saxta şirkətlərin yaradılması və qaçaqmalçılıq kimi cinayətlərə səbəb olur.
Korrupsiyanın səbəbləri
Korrupsiyanın baş verməsinin bir çox səbəbi vardır və bu səbəblər cəmiyyətin strukturuna və idarəçilik sistemlərinə görə dəyişə bilər. Aşağıda korrupsiyanın əsas səbəblərini izah edəcəyik:
Zəif hüquqi sistemlər və qanunların zəif tətbiqi korrupsiyanın yayılmasının əsas səbəblərindəndir. Qanunlar düzgün şəkildə icra olunmadıqda, şəxslər qanundan kənar fəaliyyətlərə cəhd edir və bu, korrupsiyanın geniş yayılmasına səbəb olur.
Yoxsulluq və iqtisadi çətinliklər də korrupsiyaya səbəb ola bilər. İnsanlar iqtisadi çətinliklərlə üzləşdikdə, qanunsuz yollarla əlavə gəlir əldə etməyə çalışırlar. Rüşvət almaq, dövlət vəsaitlərini mənimsəmək və saxta şirkətlərin yaradılması kimi fəaliyyətlərə səbəb olur.
Güclü nəzarətin olmaması korrupsiyanın geniş yayılmasına şərait yaradır. Dövlət orqanları və ictimai qurumlarda yoxlamaların zəif olması və şəffaflığın olmaması korrupsiyaya meylli olan şəxslərin bu qanunsuz fəaliyyətlərə cəhd etməsinə imkan yaradır.
Korrupsiyanın cəmiyyətə təsiri
Korrupsiya cəmiyyətin inkişafına böyük zərbə vurur və insanların sosial və iqtisadi rifahını pozur. Aşağıda korrupsiyanın cəmiyyətə olan təsirlərini izah edəcəyik:
Korrupsiya iqtisadi inkişafa böyük maneə törədir. Dövlət vəsaitlərinin mənimsənilməsi və rüşvət halları büdcədə çatışmazlıq yaradır və ictimai xidmətlərin keyfiyyətini aşağı salır. Bu da ölkənin ümumi iqtisadi inkişafını zəiflədir.
Korrupsiyanın geniş yayılması sosial ədalətsizliyə səbəb olur. İctimai xidmətlərdən faydalanan şəxslər arasında qeyri-bərabərlik yaranır və bəzi şəxslər qanunsuz yolla üstünlük əldə edirlər. Bu da cəmiyyətdə narazılıqların artmasına və insanların dövlətə olan güvəninin azalmasına gətirib çıxarır.
Korrupsiya, cəmiyyətin mənəvi dəyərlərini zəiflədir. İnsanlar korrupsiyanın geniş yayıldığı yerlərdə ədalətin və qanunların düzgün tətbiq edilmədiyinə inanırlar. Bu, cəmiyyətin dövlət institutlarına və ictimai strukturlara olan etibarını sarsıdır.
Korrupsiyaya qarşı mübarizə üsulları
Korrupsiyaya qarşı mübarizə aparmaq üçün bir sıra tədbirlər və mexanizmlər tətbiq olunur. Bu tədbirlər cəmiyyətdə korrupsiyanın yayılmasının qarşısını almaq üçün vacibdir.
Şəffaflığın artırılması
Dövlət və ictimai qurumlarda şəffaflığın artırılması korrupsiyanın qarşısının alınmasında əsas üsullardan biridir. Dövlət qurumları fəaliyyətləri ilə bağlı açıq hesabatlar təqdim etməli və ictimaiyyətə mütəmadi məlumat verməlidir.
Güclü hüquqi sistemin yaradılması
Korrupsiyaya qarşı mübarizənin ən təsirli üsullarından biri güclü hüquqi sistemin yaradılmasıdır. Qanunlar düzgün şəkildə tətbiq edilməli və korrupsiya ilə məşğul olan şəxslər ədalət qarşısında cavab verməlidir.
İctimai nəzarət mexanizmləri
İctimai nəzarət mexanizmləri korrupsiyaya qarşı mübarizədə mühüm rol oynayır. Vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları, jurnalistlər və aktivistlər dövlət qurumlarını və ictimai xidmətləri nəzarətdə saxlayaraq, korrupsiya halları ilə bağlı məlumatların yayılmasına kömək edə bilərlər.
Korrupsiya, cəmiyyətin inkişafına böyük maneə törədən və sosial ədaləti pozan qanunsuz bir fenomendir. Rüşvət, favoritizm və dövlət vəsaitlərinin mənimsənilməsi kimi fəaliyyətlər cəmiyyətin iqtisadi və sosial vəziyyətinə mənfi təsir göstərir. Korrupsiyanın qarşısının alınması üçün şəffaflıq, güclü hüquqi sistem və ictimai nəzarət kimi tədbirlər həyata keçirilməlidir.