Kredit nədir?

Kredit, banklar və ya digər maliyyə qurumları tərəfindən borc verən ilə borc alan arasında müqavilə əsasında verilən pul vəsaitidir. Borc alan şəxs və ya təşkilat müəyyən müddət ərzində həmin vəsaiti qaytarmağı və əlavə olaraq faiz ödəməyi öhdəsinə götürür. Kredit, şəxslərə və müəssisələrə maliyyə problemlərini həll etmək, yeni biznes qurmaq, daşınmaz əmlak almaq və ya digər məqsədlər üçün əlavə maliyyə resursları təmin edir.

Bu məqalədə kreditin nə olduğunu, onun əsas növlərini, şərtlərini və düzgün istifadə qaydalarını ətraflı şəkildə izah edəcəyik.

Kredit nə deməkdir?

Kredit, bir tərəfin (kreditor) digər tərəfə (borc alan) müəyyən məbləğdə pul və ya digər maliyyə vəsaiti verməsi və bu vəsaitin müəyyən faizlə birlikdə vaxtında geri qaytarılması üzrə müqavilənin bağlanması prosesidir. Kredit maliyyə bazarının əsas komponentlərindən biridir və iqtisadiyyatın inkişafına böyük təsir göstərir.

Kredit iki əsas komponentdən ibarətdir: əsas borc (bankdan alınan əsas məbləğ) və faizlər (borcalanın borc məbləğinin istifadəsi üçün ödədiyi əlavə məbləğ). Kredit qaytarılarkən borcalan əsas borcu və əlavə olaraq faizləri kreditor quruma geri ödəməlidir.

Kredit növləri

Kreditlər fərqli məqsədlər və şərtlərə görə bir neçə növə bölünür. Aşağıda ən geniş yayılmış kredit növlərinə nəzər salaq:

• İstehlak krediti, fiziki şəxslər tərəfindən şəxsi ehtiyaclarını ödəmək üçün alınan kredit növüdür. Bu kreditlər adətən avtomobil almaq, tətil, təmir və ya ev əşyalarının alınması üçün istifadə edilir. İstehlak kreditləri, adətən, qısa müddətli olur və faiz dərəcələri müxtəlif ola bilər.
• İpoteka krediti, daşınmaz əmlakın alınması üçün verilən uzunmüddətli kreditdir. Bu kredit, alınan əmlakın ipoteka qoyulması ilə təmin edilir və çox vaxt uzun müddət (10-30 il) ərzində ödənilir. İpoteka krediti ilə alınan əmlak, kredit tam qaytarılana qədər bankın girovunda qalır.
• Biznes krediti, sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər və ya müəssisələr tərəfindən işlərini genişləndirmək və ya yeni layihələr həyata keçirmək üçün alınan kreditdir. Bu kredit növü adətən böyük məbləğlərdən ibarət olur və müəssisənin maliyyə ehtiyaclarını qarşılamaq üçün verilir.
• Avtokredit, avtomobil almaq üçün alınan kredit növüdür. Bu kredit, adətən, avtosalonlardan alınan avtomobillərin dəyərinin qismən və ya tam maliyyələşdirilməsi üçün istifadə olunur. Avtokreditlər, kredit müddətinə və avtomobilin qiymətinə görə müxtəlif faiz dərəcələri ilə təklif olunur.
• Kredit xətti, borcalan şəxsə müəyyən bir məbləğ daxilində kredit alma imkanı verən maliyyə vasitəsidir. Borcalan, yalnız istifadə etdiyi məbləğ üçün faiz ödəyir və kredit xətti daxilində dəfələrlə vəsait ala bilər. Bu kredit növü sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər üçün xüsusilə əlverişlidir.

Kreditin əsas xüsusiyyətləri

Kreditin verilməsi və idarə edilməsi müəyyən qaydalar və şərtlərə əsaslanır. Kreditlərin əsas xüsusiyyətlərinə aşağıdakılar daxildir:

• Faiz dərəcəsi, borcalanın kreditor quruma borcun üzərinə əlavə olaraq ödəməli olduğu məbləğdir. Bu dərəcə kreditin müddətinə, məbləğinə və risk faktorlarına görə dəyişə bilər. Faiz dərəcələri sabit və ya dəyişkən ola bilər.
• Kreditin geri ödənməsi üçün müəyyən edilmiş zaman çərçivəsi kredit müddəti adlanır. Müddət kredit növündən və məbləğindən asılı olaraq dəyişə bilər. Qısamüddətli kreditlər adətən 1 ildən az müddətdə geri ödənilir, uzunmüddətli kreditlər isə 10-30 ilə qədər müddətə təyin edilə bilər.
• Bəzi kredit növləri girov və ya zamin tələb edir. Girov kreditin təminatı olaraq təqdim edilən maddi əmlakdır. İpoteka və avtokreditlər bu kateqoriyaya daxildir, çünki alınan əmlak girov kimi bankda qalır.
• Kreditlərin ödənməsi, adətən, aylıq ödənişlər şəklində həyata keçirilir. Kredit ödəmə planı, borcalanın gəlirinə uyğun olaraq təyin edilir və kreditin vaxtında geri qaytarılmasını təmin edir. Müştəri aylıq olaraq həm əsas borcu, həm də faizləri ödəyir.

Kredit almağın üstünlükləri və mənfi cəhətləri

Kreditin istifadəsi həm müsbət, həm də mənfi tərəflərə malikdir. Borcalan şəxslər kreditin faydalarını və risklərini nəzərə almalıdırlar.

Üstünlükləri

• Maliyyə dəstəyi: Kredit, şəxslərə və müəssisələrə lazımi maliyyə dəstəyi təmin edir. Bu dəstək, dərhal ehtiyac duyulan maliyyəni əldə etmək və uzunmüddətli layihələri həyata keçirmək üçün əlverişlidir.
• Təcili ehtiyacların qarşılanması: Kredit, böyük məbləğdə pul tələb edən təcili ehtiyacların (ev, avtomobil, tibbi xərclər və s.) qarşılanması üçün yaxşı bir həll yoludur.
• Öz investisiyalarını genişləndirmək: Biznes kreditləri, sahibkarlara işlərini genişləndirmək və yeni layihələrə investisiya qoymaq imkanı verir.

Mənfi cəhətləri

• Faiz ödənişləri: Kreditin əsas mənfi cəhəti, ona əlavə olunan faizlərin ödənilməsidir. Faizlər kreditin dəyərini artırır və borcalanın ümumi maliyyə yükünü yüksəldir.
• Borclanma riski: Kreditlərin düzgün idarə edilməməsi borcun yığılmasına və maliyyə problemlərinə səbəb ola bilər. Müştəri vaxtında ödənişləri yerinə yetirə bilmədikdə, əlavə cərimələr və faizlər tətbiq edilir.
• Maddi təminat: Girov tələb olunan kreditlərdə, borcalan ödənişləri edə bilmədikdə, bank girovda olan əmlakı götürə bilər.

Kreditin alınması üçün şərtlər

Kredit almaq üçün borcalan şəxs və ya müəssisə müəyyən şərtləri ödəməlidir. Kreditlərin verilməsi üçün banklar və maliyyə qurumları aşağıdakı amillərə diqqət yetirirlər:

Banklar, kredit verərkən borcalanın kredit tarixçəsinə nəzər salır. Bu tarixçə, şəxsin və ya müəssisənin keçmişdə aldığı kreditlərə görə ödəmə davranışlarını əks etdirir. Yaxşı kredit tarixçəsi olan şəxslər daha asanlıqla kredit ala bilirlər.

Kredit almaq üçün borcalanın gəlir səviyyəsi də önəmlidir. Banklar müştərinin gəlirini və ödəniş qabiliyyətini qiymətləndirir. Müştərinin sabit gəliri olduqda, kredit ödənişlərini yerinə yetirmək üçün daha etibarlı sayılır.

Bəzi kreditlər üçün girov və ya zamin tələb olunur. Girov, adətən, əmlak və ya avtomobil formasında təqdim edilir, zamin isə borcalanın ödəniş qabiliyyətini dəstəkləyən başqa bir şəxsdir.