Libretto nədir?

Libretto, opera, operetta, müzikl və bəzi balet kimi musiqi əsərlərinin mətn və ya hekayə hissəsidir. İtalyanca “kiçik kitab” mənasını verən bu söz, əsərin musiqili hissəsinə müşayiət edən sözlərin və ya dialoqların yazılı formasıdır. Libretto əsərin süjetini təşkil edir və musiqili kompozisiya ilə birgə tamaşaçılara çatdırılan hekayəni təyin edir. Bu yazıda librettonun nə olduğunu, onun tarixi köklərini, növlərini və teatr sənətindəki əhəmiyyətini ətraflı araşdıracağıq.

Libretto, opera və digər musiqili teatr əsərlərinin mətn hissəsidir və bu əsərlərdə baş verən hadisələrin, dialoqların və mahnı sözlərinin əsasını təşkil edir. Libretto, musiqili əsərin dramatik quruluşunu təyin edir və onun mövzusunu, personajlarını və hekayə xəttini açıqlayır. Libretto müəllifi, librettist, bəstəkarla sıx əməkdaşlıq edərək, musiqi ilə uyğunlaşan və musiqili ritmə uyğun gələn mətnlər hazırlayır. Librettonun düzgün hazırlanması tamaşanın emosional və məzmunlu təsirini gücləndirir.

Libretto əsasən aşağıdakı hissələrdən ibarət olur:

• Proza və ya poeziya hissələri – Opera və ya müzikldə baş verən dialoqlar, ariyalar və duetlər mətnlər şəklində librettonun bir hissəsini təşkil edir.
• Tamaşanın səhnələri – Hər bir səhnədə baş verən hadisələr və dialoqlar libretto vasitəsilə izah edilir.
• Personajların nitqləri – Əsərin personajlarının səsləndirdiyi sözlər, dialoqlar və monoloqlar libretto vasitəsilə göstərilir.

Librettonun tarixi

Librettonun tarixi qədim zamanlara gedib çıxır və musiqili teatr sənətinin inkişafı ilə sıx bağlıdır. İlk librettonun yazıldığı dövr XVI əsrin sonları, erkən opera janrının formalaşdığı İtaliyaya aiddir. O zaman opera əsərləri əsasən müasir İtalyan dilində yazılırdı və həmin dövrdə libretto musiqili əsərin əsas mətni olaraq istifadə olunurdu.

Librettonun qızıl dövrlərindən biri XVII əsrdə Venesiya şəhərində meydana gəldi. Bu dövrdə opera janrı geniş yayıldı və librettonun hazırlanmasına daha çox diqqət yetirildi. Klassik dövr bəstəkarlarından olan Wolfgang Amadeus Mozart, Giuseppe Verdi və Richard Wagner kimi məşhur bəstəkarlar da öz opera əsərləri üçün yüksək keyfiyyətli librettolar yazdırdılar.

Librettonun növləri

Librettonun müxtəlif növləri mövcuddur və bu növlər onun hansı musiqili əsərdə istifadə olunmasından asılıdır. Aşağıda librettonun ən yayılmış növlərini qeyd edək:

• Opera libretto – Opera janrında istifadə olunan libretto opera musiqili əsərinin hekayəsini açıqlayan mətnlərdən ibarətdir. Opera librettoları ənənəvi olaraq poeziya şəklində yazılır və musiqi ilə sıx əlaqədə olur.
• Operetta libretto – Operettalar daha yüngül və əyləncəli musiqili əsərlərdir və onların libretto hissələri də daha çox yumor və zarafatlarla doludur. Operettalarda dialoqlar musiqili ariyalarla əvəz olunur.
• Müzikl libretto – Müzikldə libretto əsərin süjet xəttini təqdim edir və əsas hadisələrin necə inkişaf edəcəyini müəyyənləşdirir. Müzikl librettolarında dialoqlar daha çox olur və onlar musiqili nömrələrlə birgə təqdim edilir.
• Balet libretto – Balet əsərlərində də libretto istifadə olunur. Bu libretto, səhnədə baş verən rəqslərin və hadisələrin hekayəsini təqdim edir.

Librettonun yaradılması prosesi

Libretto yazmaq, yaradıcılıq və texniki biliklərin birgə işidir. Librettist (libretto yazan şəxs) əsərin musiqili hissələrinə uyğun, məntiqi və emosional bir süjet qurmalıdır. Bu proses bəstəkar və rejissorlarla sıx əməkdaşlıq tələb edir. Librettist bəstəkarın musiqisini tamamlamaq və hekayənin ritminə uyğun mətnlər yaratmaq üçün çalışır.

Librettonun yaradılması prosesi adətən aşağıdakı mərhələləri əhatə edir:

Əvvəlcə əsərin mövzusu və süjeti təyin olunur. Bu, tarixi hadisələrdən, ədəbiyyat əsərlərindən və ya tamamilə orijinal bir hekayədən ibarət ola bilər.

Süjet əsasında libretto mətni yazılır. Burada personajların dialoqları, monoloqları və ariyaları yer alır.

Libretto musiqi ilə sinxronlaşdırılmalı və əsərin musiqili ritminə uyğun olmalıdır.

Libretto son formada bəstəkar və rejissor tərəfindən qiymətləndirilir və lazım gələrsə dəyişikliklər edilir.

Librettonun əhəmiyyəti

Libretto, musiqili əsərlərin dramatik təsirini artırmaq üçün vacib bir vasitədir. O, tamaşaçılara hekayəni başa düşməyə və personajların hisslərini anlamağa kömək edir. Librettoların emosional təsiri musiqi ilə birgə təqdim edildikdə daha da güclənir. Libretto olmadan opera və müzikl kimi musiqili əsərlər anlaşıqlı olmaz və tamaşaçılar hekayənin inkişafını izləyə bilməzlər.

Librettolar həmçinin tamaşanın dramaturji strukturunu müəyyən edir və əsərin hərəkət xəttini təyin edir. Musiqili əsərlərdə librettonun məzmunu əsərin uğurunu və tamaşaçıya olan təsirini təyin edir.

Məşhur librettolar

Bir çox opera və müzikl əsərləri məşhur librettolar əsasında yaradılmışdır. Aşağıda bəzi məşhur librettoları qeyd edək:

Lorenzo Da Pontenin yazdığı Mozart – Don Giovanni librettosu opera sənətinin zirvələrindən biri hesab olunur.

Francesco Maria Piavenin yazdığı Verdi – La Traviata librettosu Verdi ilə birgə əsl şah əsər yaratmışdır.

Richard Wagnerin yazdığı Wagner – Der Ring des Nibelungen librettosu, əsərin çox mürəkkəb və geniş epik süjetini ifadə edir.

Libretto, musiqili əsərlərin əsasını təşkil edən və onların dramatik təsirini təmin edən vacib bir komponentdir. Opera, müzikl və balet kimi janrlarda libretto əsərin məzmununu və süjetini təqdim edir və musiqi ilə birgə tamaşaçıya unikal bir təcrübə yaşadır. Librettonun düzgün və təsirli şəkildə yazılması, əsərin uğurlu olması üçün mühüm şərtlərdən biridir.

4o