Nitq nədir?

Nitq insanın fikrini, duyğularını və məlumatlarını başqalarına çatdırmaq üçün istifadə etdiyi əsas ünsiyyət vasitəsidir. Nitq həm şifahi, həm də yazılı şəkildə həyata keçirilə bilər. Bu, insanı digər canlılardan fərqləndirən əsas xüsusiyyətlərdən biridir. Dilin konkret şəkildə tətbiq olunması nitq adlanır və bu proses zamanı insan səs orqanları vasitəsilə sözləri ardıcıl şəkildə səsləndirərək fikir formalaşdırır.

Nitq bir çox funksiyaları yerinə yetirir:

• Ünsiyyət funksiyası: İnsanlar bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqə qurur.
• Təsir funksiyası: Nitq vasitəsilə başqalarının davranışlarına və düşüncələrinə təsir göstərmək mümkündür.
• Emosional funksiya: Nitq duyğuların ifadəsi üçün də istifadə olunur.
• Təqdimat funksiyası: Bir fikrin, məlumatın və ya hadisənin qarşı tərəfə çatdırılması.
• Yaddaş funksiyası: Yazılı nitq vasitəsilə məlumatların qorunması mümkündür.

Nitqin formaları

Nitq iki əsas formaya bölünür: şifahi nitq və yazılı nitq.

• Şifahi nitq: Canlı ünsiyyət zamanı yaranan, ağızla danışılan nitq formasıdır. Məsələn, gündəlik söhbətlər, dərslər, konfranslar və s.
• Yazılı nitq: Qrafik işarələr – yəni hərflər vasitəsilə ifadə olunan nitq formasıdır. Kitablar, məqalələr, məktublar buna aiddir.

Bundan əlavə, şifahi nitq müştərək (iki və ya daha çox insan arasında) və monoloq (tək tərəfli danışıq) ola bilər.

Nitqin quruluşu

Nitq bir neçə əsas hissədən ibarətdir:

• Fonetik səviyyə: Səslərin düzgün tələffüzü.
• Leksik səviyyə: Sözlərin seçimi və istifadəsi.
• Qrammatik səviyyə: Sözlərin cümlədə düzgün yerləşməsi və əlaqələndirilməsi.
• Üslubi səviyyə: Nitqin məqsəd və auditoriyaya uyğun şəkildə tərtibi.

Bu səviyyələr birlikdə nitqin aydın və anlaşıqlı olmasını təmin edir.

Nitq və dil arasındakı fərq

Çox vaxt “nitq” və “dil” anlayışları qarışdırılır. Halbuki, dil – müəyyən bir xalqın ortaq ünsiyyət sistemidir. Nitq isə həmin dili fərdi şəkildə istifadə etmə prosesidir. Başqa sözlə desək, dil ümumi qaydalar sistemidir, nitq isə bu qaydaların konkret danışıqda və ya yazıda tətbiqidir.

Nitq inkişafı

Uşaqlarda nitq inkişafı erkən yaşlardan başlayır. Əvvəlcə səslər, daha sonra sözlər və cümlələr formalaşır. Bu inkişaf prosesi ətraf mühit, valideynlərin münasibəti, təhsil və psixoloji vəziyyətlə sıx bağlıdır. Nitqin inkişafı üçün aşağıdakılar vacibdir:

• Müntəzəm ünsiyyət
• Kitab oxumaq
• Yeni sözlərin öyrənilməsi
• Düzgün danışıq mühiti

Həmçinin, danışıq pozğunluğu və gecikmiş nitq inkişafı hallarında loqoped və ya mütəxəssis dəstəyi vacib ola bilər.

Nitq mədəniyyəti

Nitq mədəniyyəti – fikirləri aydın, səlis və ədəbi norma çərçivəsində ifadə etmə bacarığıdır. İnsanlar arasında qarşılıqlı anlaşmanı asanlaşdırır və sosial münasibətləri tənzimləyir. Düzgün nitq mədəniyyəti aşağıdakılardan ibarətdir:

• Qrammatik cəhətdən düzgün cümlələr qurmaq
• Ədəbli və etik ifadələrdən istifadə etmək
• Qarşı tərəfə hörmətlə yanaşmaq
• Söz sırasına və vurğulara diqqət etmək

Nitqin əhəmiyyəti

Nitq insan həyatında əvəzolunmaz rola malikdir. İctimai həyatın bütün sahələrində – təhsil, iş, ailə, dostluq münasibətləri və sair – nitq ünsiyyətin təməlidir. Güclü nitq qabiliyyəti insanın özünüifadə imkanlarını artırır, liderlik və inandırıcılıq bacarıqlarını gücləndirir.

Nitq – insanın düşüncəsini və hisslərini başqalarına çatdırmaq üçün istifadə etdiyi güclü və çoxşaxəli vasitədir. Şifahi və yazılı formada mövcud olan nitq, yalnız dil biliklərinə deyil, həm də düzgün tələffüz, qrammatika, leksika və mədəniyyətə əsaslanır. Hər bir insanın uğurlu ünsiyyəti üçün nitq bacarığını inkişaf etdirməsi mühüm əhəmiyyət daşıyır.