Psevdo nədir?
Psevdo yunan dilindəki “ψευδο” (pseudo) sözündən gəlir və “yalan” və ya “saxta” mənasını verir. Bu termin hər hansı bir şeyin və ya hadisənin əslində nə olduğunu deyil, ona bənzəyən və ya onu təqlid edən bir şey olduğunu ifadə etmək üçün istifadə olunur. Elmi, texniki və gündəlik həyatda geniş istifadə olunan bu termin, bir çox sahədə fərqli mənalar daşıya bilər. Aşağıda psevdo termininin əsas istifadə sahələrini və mənalarını izah edəcəyik.
Psevdo terminindən istifadə edilən sahələr
Psevdo, dilçilikdən tutmuş elmi sahələrə qədər bir çox fərqli sahədə istifadə olunur. Bu termin bəzən aldatıcı məzmunlu şeyləri ifadə etmək üçün də işlənir.
Dilçilikdə psevdo, mənası və ya funksiyası olduğu kimi görünməyən söz və ya ifadələr üçün istifadə edilə bilər. Bu cür sözlər müəyyən mənanı daşısa da, əslində həmin mənanı təmsil etmir. Dilçilikdəki psevdo terminlər, xüsusilə təqlid edən və ya oxşar görünən, lakin fərqli mənalara sahib olan sözlər üçün istifadə olunur.
Elm və texnologiya sahələrində psevdo, adətən elmi cəhətdən əsaslandırılmayan və ya saxta olan nəzəriyyələr, üsullar və ya konsepsiyalar üçün istifadə edilir. Məsələn, psevdotibb elmi əsasları olmayan və tibbi cəhətdən sübut olunmamış müalicə metodlarını ifadə edir.
Biologiya sahəsində psevdo, bəzən bir canlının və ya orqanın bənzər görünüşlü, lakin fərqli funksiyaya malik olduğunu göstərmək üçün istifadə edilir. Məsələn, “psevdopod” adlı quruluş, bəzi mikroorqanizmlərin qısa müddətli hərəkət üçün əmələ gətirdiyi qısır “saxta ayaqlar” deməkdir.
Psevdo elm, elmi əsasları olmayan, lakin elmi görünüşü verməyə çalışan nəzəriyyələri təsvir edir. Burada məqsəd elmi metodlardan istifadə edilmədən elmi nəticələr əldə etmək cəhdidir. Astroloji, psevdo elmin bir növü kimi göstərilə bilər, çünki o, elmi əsaslara malik deyil, lakin elmi bir nəzəriyyə kimi göstərilməyə çalışılır.
Psevdo terminlərinin xüsusiyyətləri
Psevdo terminlər özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdir və onlar bəzi hallarda aldadıcı ola bilər. Psevdo terminlərin əsas xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
Psevdo terminlər, əslində olmadıqları bir şeyi təqlid etməyə çalışır. Məsələn, psevdoelm elmin əsaslarını təqlid edir, lakin elmi əsaslardan məhrumdur.
Psevdo terminlər bəzən aldadıcı xarakterə malik olur. Məsələn, psevdo adlandırılan məhsullar və ya xidmətlər, istifadəçiləri yanlış yönləndirə və ya aldatma məqsədi daşıya bilər.
Psevdo elmin əsas xüsusiyyəti elmi əsaslara malik olmamasıdır. Bu cür nəzəriyyələr elmi metodlar əsasında yoxlanılmamışdır və buna görə də doğru və etibarlı sayılmır.
Gündəlik həyatda psevdo anlayışı
Gündəlik həyatda da psevdo terminlərə rast gəlmək mümkündür. Bu terminlər bəzən məhsulların və ya xidmətlərin təsvirində istifadə olunur və istehlakçıları yanlış yönləndirmək üçün istifadə oluna bilər.
Qida sənayesində də psevdo terminləri geniş yayılmışdır. Məsələn, psevdo şokolad tərkibində kakao olmayan, lakin şokolad kimi dadlandırılmış məhsulları təsvir etmək üçün istifadə olunur.
Tibbdə də psevdo dərman anlayışına rast gəlinir. Bu cür dərmanlar effektiv olmadığı halda effektivmiş kimi təqdim edilir və insanların sağlamlığını təhlükəyə ata bilər.
Müxtəlif təlim və tədris proqramlarında elmi əsası olmayan, lakin elmi təlimlər kimi təqdim edilən proqramlara rast gəlmək mümkündür. Bu cür proqramlar insanları yanlış məlumatlandırmaqla nəticələnə bilər.
Psevdo və saxta arasındakı fərqlər
Psevdo terminləri bəzən “saxta” terminləri ilə qarışdırılır. Lakin onların arasında incə fərqlər mövcuddur. Psevdo adətən bir şeyin əsli ilə bənzər görünməsini, lakin əslində fərqli olmasını ifadə edir. Saxta isə qəsdən yaradılmış və əsli olmayan bir şey üçün istifadə edilir.