Referendum nədir?

Referendum, xalqın birbaşa iştirakı ilə mühüm dövlət və ictimai məsələlərin həlli üçün təşkil olunan səsvermə prosesidir. Bu proses demokratiyanın əsas alətlərindən biri sayılır və xalqın iradəsini əks etdirmək məqsədi daşıyır.

Referendum latın dilindən “təklif olunan məsələnin xalq tərəfindən təsdiq edilməsi” mənasını daşıyır. Bu proses, dövlətin idarə olunmasında və qanunvericiliyin qəbulunda birbaşa demokratiyanı həyata keçirmək üçün istifadə olunur.

Referendum anlayışı ilk dəfə İsveçrədə tətbiq edilmişdir. 19-cu əsrin əvvəllərindən başlayaraq, bu alət dünyanın bir çox demokratik ölkələrində geniş yayılmışdır.

Referendumun növləri

Müşavirə referendumları-Bu tip referendumda xalqın fikri soruşulur, lakin nəticələri hüquqi məcburiyyət daşımır. Dövlət rəhbərliyi xalqın rəyinə əsasən qərar qəbul edə bilər.

Məcburi referendumlar-Bu növ referendumun nəticələri hüquqi qüvvəyə malikdir və dövlət orqanları onu mütləq icra etməlidirlər. Ən çox konstitusiyanın dəyişdirilməsi və ya mühüm qanunların qəbulu üçün keçirilir.

Lokal referendumlar-Bu növ referendum yalnız müəyyən bir bölgədə və ya şəhərdə keçirilir və yerli məsələlərin həllinə yönəlir.

Referendumun keçirilmə qaydası

Təşəbbüs-Referendum təşəbbüsü hökumət, parlament, və ya vətəndaşlar tərəfindən irəli sürülə bilər. Bunun üçün müəyyən sayda imza toplanması tələb olunur.

Təqdimat və təsdiq-Referendumun mövzusu və məqsədi müəyyənləşdirildikdən sonra, bu məsələ dövlət qurumları tərəfindən təsdiqlənir.

Səsvermə prosesi-Xalq seçki məntəqələrində və ya elektron səsvermə vasitəsilə öz iradəsini ifadə edir. Nəticələr şəffaf və obyektiv şəkildə müəyyənləşdirilir.

Referendumun üstünlükləri və çatışmazlıqları

Üstünlükləri

• Birbaşa demokratiya: Xalq öz iradəsini birbaşa ifadə edə bilir.
• Hüquqi şəffaflıq: Mühüm məsələlər xalqın təsdiqi ilə həll olunur.
• Ədalətlilik: Cəmiyyətin geniş təbəqələrinin rəyi nəzərə alınır.

Çatışmazlıqları

• Manupulyasiya riski: Prosesin gedişatında maraqlı qruplar tərəfindən təsir göstərilə bilər.
• Maliyyə xərcləri: Referendumun keçirilməsi böyük maliyyə vəsaiti tələb edir.
• Məsələlərin sadələşdirilməsi: Çox mürəkkəb məsələlər bəzən kifayət qədər detallı izah edilmədən səsverməyə çıxarılır.

Referendumun dünyada tətbiqi

İsveçrə-Referendum anlayışının vətəni olan İsveçrə, bu prosesdən ən çox istifadə edən ölkələrdən biridir. Burada həm federal, həm də kanton səviyyəsində referendumlar keçirilir.

Böyük Britaniya-Brexit referendumunda olduğu kimi, referendumlar Böyük Britaniyada siyasi istiqamətin dəyişməsində əhəmiyyətli rol oynayır.

Azərbaycanda referendum konstitusiya dəyişiklikləri, ərazi məsələləri və digər mühüm dövlət məsələləri ilə bağlı keçirilə bilər. Bu, xalqın dövlət idarəçiliyində birbaşa iştirakını təmin edən mühüm vasitələrdən biridir.

Referendum xalqın iradəsini birbaşa ifadə etmək üçün əvəzedilməz bir vasitədir. Bu proses demokratiyanın gücləndirilməsi və ictimai qərarların legitimliyinin artırılması baxımından mühüm rol oynayır. Lakin onun effektivliyi təşkilatçılıq və şəffaflıq prinsiplərinə riayət olunmasından asılıdır.