Senzura nədir?

Senzura, məlumatın yayımlanmasından əvvəl məzmununun dövlət və ya başqa qurumlar tərəfindən nəzarətə götürülməsi və müəyyən məzmunun qadağan edilməsidir. Bu proses, ictimaiyyətə çatdırılması təhlükəli və ya zərərli hesab edilən informasiyanın qarşısını almaq məqsədilə həyata keçirilir. Senzura, ədəbiyyat, kinematoqrafiya, jurnalistika, radio, televiziya və internet kimi bir çox sahədə tətbiq edilir.

Senzura həm dövlət səviyyəsində, həm də özəl qurumlar tərəfindən həyata keçirilə bilər. Bu tətbiq, bəzən milli təhlükəsizlik, ictimai əxlaq və ya ictimai asayişi qorumaq məqsədilə haqlı səbəblərə əsaslansa da, bəzən ifadə azadlığını məhdudlaşdıran bir vasitəyə çevrilir.

Senzura növləri

Senzura müxtəlif məqsədlərlə tətbiq edilir və bu məqsədlərə görə müxtəlif növlərə ayrılır. Hər bir növ senzuranın öz məqsədləri və səbəbləri var. Ən yaygın senzura növləri aşağıda qeyd olunmuşdur.

Siyasi senzura-siyasi senzura, dövlətlərin və ya hakimiyyətlərin öz güclərini qorumaq və müxalif fikirləri məhdudlaşdırmaq məqsədilə tətbiq etdikləri senzura növüdür. Bu tip senzura, hökumətin mənfi və ya əleyhinə məlumatların yayılmasının qarşısını almaq üçün həyata keçirilir. Adətən, müxalifət mediyası və ya hökumətə qarşı fikirlər bu senzuraya məruz qalır.

Hərbi senzura-hərbi senzura, müharibə və ya fövqəladə vəziyyətlər zamanı milli təhlükəsizliyi qorumaq məqsədilə həyata keçirilir. Bu cür senzura, hərbi məlumatların düşmənə çatmasının qarşısını almaq və əsgərlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün tətbiq edilir. Hərbi məlumatların sızmasını əngəlləmək üçün xəbərlərin yayımı nəzarətə götürülə bilər.

Dini senzura-dini senzura dini qurumlar və ya dindar cəmiyyətlər tərəfindən mənəvi dəyərlərə zidd hesab edilən məzmunun yayılmasının qarşısını almaq üçün tətbiq edilir. Dini senzura, müəyyən dini qayda və inanclara uyğun olmayan materialların ictimaiyyətə çatdırılmasını məhdudlaşdırır.

Əxlaqi senzura

Əxlaqi senzura- əxlaqi senzura, ictimai əxlaq normalarını qorumaq və cəmiyyətin mənəvi dəyərlərini zərərli təsirlərdən qorumaq üçün tətbiq edilir. Bu cür senzura adətən zorakılıq, erotik məzmun və ya sosial normlara zidd məlumatların məhdudlaşdırılması üçün həyata keçirilir.

Senzura və ifadə azadlığı

Senzura, ifadə azadlığı və məlumat alma hüququ ilə tez-tez ziddiyyət təşkil edir. İfadə azadlığı, insanların sərbəst şəkildə öz fikirlərini və məlumatlarını yaymaq hüququdur. Lakin senzura vasitəsilə ifadə azadlığı müəyyən məhdudiyyətlərə məruz qalır. Bu, xüsusilə siyasi və sosial məsələlərdə senzuranın tətbiq edildiyi cəmiyyətlərdə daha qabarıq şəkildə müşahidə olunur.

Bəzi hallarda senzura, dövlət təhlükəsizliyini və ictimai asayişi qorumaq məqsədilə haqlı görülə bilər, lakin bunun geniş miqyasda tətbiqi cəmiyyətdə narazılığa və etirazlara səbəb ola bilər. Demokratik cəmiyyətlərdə senzura ilə ifadə azadlığı arasında balansı təmin etmək böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Senzura və internet

İnternet, informasiyanın daha sərbəst yayılmasına imkan verdiyi üçün senzura ilə əlaqəli ən çox müzakirə olunan sahələrdən biridir. İnternet senzurası, xüsusilə bəzi ölkələrdə hökumət tərəfindən nəzarət altında saxlanılır. Sosial media, veb saytlar və onlayn platformalar senzura tətbiq edilən əsas yerlər arasındadır.

İnternet senzurası fərqli üsullarla həyata keçirilə bilər. Məsələn, bəzi ölkələrdə müəyyən saytlara və ya tətbiqlərə giriş məhdudlaşdırılır. Bu məhdudiyyətlər, hökumətin təhlükəli və ya uyğun olmayan məlumatın yayılmasının qarşısını almaq üçün tətbiq etdiyi bir vasitədir.

Sosial media senzurasi

Sosial media platformaları senzura ilə bağlı müzakirələrdə mühüm rol oynayır. Platformalar müəyyən məlumatları silmək, məzmunu məhdudlaşdırmaq və ya istifadəçiləri bloklamaq vasitəsilə senzura tədbirləri tətbiq edir. Sosial mediada senzura, təhlükəli məlumatların yayılmasının qarşısını almaq və istifadəçiləri zərərli məzmundan qorumaq üçün həyata keçirilir.

Senzura proqramları və texnologiyaları

İnternet senzurasi həyata keçirmək üçün xüsusi texnologiya və proqramlar istifadə olunur. Bu texnologiyalar vasitəsilə hökumətlər və ya təşkilatlar müəyyən məzmunun internet üzərindən yayılmasının qarşısını alır və istifadəçilərin onlara girişini məhdudlaşdırır.

Senzuranın müsbət və mənfi tərəfləri

Senzura haqqında müsbət və mənfi fikirlər mövcuddur və bu müzakirələr müxtəlif baxış bucaqlarına görə dəyişir. Senzuranın üstün və mənfi tərəflərinə dair əsas məqamlar aşağıda qeyd edilib.

Müsbət tərəfləri

• Təhlükəsizliyi təmin edir: Senzura, dövlət təhlükəsizliyi və ictimai asayişi qorumaq üçün bəzi hallarda zəruri sayılır.
• Uşaq və gəncləri qoruyur: Əxlaqi senzura, yetkinlik yaşına çatmayanları zərərli məzmundan qorumaq üçün əhəmiyyətlidir.
• İctimai əxlaqı qoruyur: Cəmiyyətdə əxlaqi dəyərlərə uyğun olmayan məlumatların yayılmasının qarşısını almaq məqsədilə senzura tətbiq olunur.

Mənfi tərəfləri

• İfadə azadlığını məhdudlaşdırır: Senzura, fərdlərin sərbəst şəkildə öz fikirlərini ifadə etməsinə mane ola bilər.
• Məlumatın manipulyasiyası: Dövlət və ya təşkilatlar məlumatı manipulyasiya edərək ictimaiyyəti yönləndirməyə çalışa bilər.
• Qadağa və məhdudiyyətlər: Senzura, məlumatın və ya sənətin sərbəst yayılmasına məhdudiyyət qoyur.

Senzuranın tarixi

Senzura anlayışı qədim dövrlərdən mövcuddur. Qədim Roma İmperiyasında əxlaqi dəyərləri qorumaq və ictimai asayişi təmin etmək üçün senzura tətbiq olunurdu. Müasir dövrdə isə senzura, dövlətlərin təhlükəsizlik və asayiş məqsədilə istifadə etdiyi bir vasitədir. XX əsrdə xüsusilə müharibə və inqilab dövrlərində senzura tədbirləri geniş yayılmışdır.