Veqan nədir?
Veqan, heç bir heyvan mənşəli məhsul istehlak etməyən və həyat tərzi olaraq heyvanlardan istifadəni minimuma endirməyə çalışan şəxslərə və bu həyat tərzinə verilən addır. Veqanizm, yalnız qidalanmada deyil, həm də geyim, kosmetika, əyləncə kimi digər sahələrdə də heyvan mənşəli məhsullardan qaçınmaq prinsipinə əsaslanır. Veqanlar, heyvanların hüquqlarına hörmət etmək və ətraf mühitin qorunmasına töhfə vermək məqsədilə bitki əsaslı həyat tərzini seçirlər.
Veqanizm, son illərdə həm qlobal miqyasda, həm də Azərbaycanda geniş populyarlıq qazanmışdır. Bu həyat tərzi, yalnız sağlamlığı dəstəkləməklə yanaşı, heyvanların istismarını önləməyi və ətraf mühitə fayda verməyi də hədəfləyir. Veqanların həyat tərzi və qidalanma vərdişləri vegetarianlardan bir qədər fərqlidir, çünki vegetarianlar yalnız ət və balıqdan imtina edirlər, lakin süd, yumurta kimi heyvan mənşəli digər məhsulları istehlak edə bilirlər.
Veqan qidalanma prinsipləri
Veqan qidalanmanın əsas prinsipi heyvan mənşəli bütün qida məhsullarından imtina etməkdir. Bu, ət, süd məhsulları, yumurta, bal, jelatin və hər hansı digər heyvan mənşəli inqrediyenti daxil etməmək deməkdir. Aşağıda veqan qidalanmanın əsas xüsusiyyətləri verilmişdir:
Veqanlar qidalanmalarında meyvə, tərəvəz, taxıl, paxlalılar, qoz-fındıq və toxumlar kimi bitki əsaslı məhsullara üstünlük verirlər. Bu məhsullar bədən üçün lazım olan vitamin və mineralları təmin edir.
Veqan qidalanma hər cür ət və heyvan mənşəli məhsullardan tamamilə imtina deməkdir. Veqanlar yalnız ətdən deyil, həm də süd məhsullarından və yumurtadan uzaq dururlar.
Veqanlar zülal ehtiyaclarını paxlalılar, soya məhsulları, mərcimək, qoz-fındıq və toxumlar vasitəsilə təmin edirlər. Bu qidalar həm zülal baxımından zəngindir, həm də heyvan mənşəli məhsullara alternativ olaraq xidmət edir.
Bəzi vitamin və minerallar (məsələn, B12 vitamini və dəmir) bitki əsaslı qidalarda az miqdarda olur. Buna görə də, bəzi veqanlar sağlamlıq üçün lazım olan qida əlavələrindən istifadə edir.
Veqan həyat tərzinin səbəbləri
Veqanizmi seçən şəxslərin bu həyat tərzinə yönəlməsində müxtəlif səbəblər var. Bu səbəblər etik, ekoloji və ya sağlamlıq baxımından fərqli motivasiyalarla izah edilir. Aşağıda veqan həyat tərzinin əsas səbəbləri göstərilmişdir:
Bir çox veqan heyvan hüquqlarına hörmət etmək və onların istismarını önləmək məqsədilə heyvan mənşəli məhsullardan uzaq durur. Onlar heyvanların həyatına və rifahına dəyər verərək, onların insanlar üçün istifadə edilməsinə qarşı çıxırlar.
Veqanizm, ətraf mühitin qorunması baxımından əhəmiyyətli bir rol oynayır. Heyvan sənayesi su, torpaq və enerji kimi resursların böyük miqdarda istifadəsini tələb edir və ətraf mühitə zərər verən istixana qazlarının yayılmasına səbəb olur. Bitki əsaslı qidalanma, ətraf mühitin qorunmasına və təbii resursların qənaətinə dəstək olur.
Bir çox araşdırmalar, bitki əsaslı qidalanmanın ürək-damar xəstəlikləri, şəkərli diabet, hipertoniya və bəzi xərçəng növlərinin riskini azaltdığını göstərir. Veqanlar, sağlamlıq səbəbi ilə bitki əsaslı qidalanma seçimi edərək, xəstəlik risklərini azaltmağa çalışırlar.
Veqan həyat tərzinin üstünlükləri və çətinlikləri
Veqanizm müxtəlif üstünlüklərə malik olsa da, müəyyən çətinlikləri də var. Bu həyat tərzinin üstünlükləri və çətinlikləri aşağıda verilmişdir:
Üstünlükləri
- Sağlamlıq üçün faydalıdır: Bitki əsaslı qidalanma vitamin, mineral və lif baxımından zəngindir. Bu da ürək-damar və mədə-bağırsaq sağlamlığını dəstəkləyir.
- Ətraf mühitin qorunması: Veqan qidalanma karbon izini azaldır və təbii resursların qənaətini təmin edir.
- Heyvanların rifahını qorumaq: Veqanizm, heyvanların həyatına hörmət və onların istismarına qarşı mövqe sərgiləmək imkanı yaradır.
Çətinlikləri
- Qida maddələrində çatışmazlıq riski: B12, dəmir və kalsium kimi bəzi vacib qida maddələri bitki əsaslı qidalarda daha az olduğundan, veqanlar bəzən qida əlavələri ilə bu maddələri təmin etməlidirlər.
- Məhsul seçimi məhdudiyyəti: Veqan məhsullar hər yerdə geniş yayılmamışdır və bəzi bölgələrdə və ya restoranlarda qida seçimi məhdud ola bilər.
- Sosial təsirlər: Veqanizm bəzi mədəni və sosial mühitlərdə normal qəbul edilməyə bilər, buna görə də veqanlar sosial vəziyyətlərdə uyğun qida seçimləri tapmaqda çətinlik çəkə bilər.
Veqanizm haqqında miflər və yanlış anlayışlar
Veqanizm ətrafında bir çox mif və yanlış məlumat dolaşır. Bu miflər bəzən yanlış anlaşılmalar və fərqli fikirlər yaradır. Aşağıda veqanizm haqqında ən çox rast gəlinən miflərdən bir neçəsi verilmişdir:
“Veqanlar yalnız salat yeyirlər”
Bu, çox yayılmış bir mifdir. Veqanlar müxtəlif və dadlı yeməklər istehlak edirlər, o cümlədən paxlalılar, tərəvəzlər, taxıllar, vegan ət əvəzediciləri və daha çox.
“Veqanlar kifayət qədər zülal almırlar”
Bitki əsaslı qidalar, xüsusilə paxlalılar, mərcimək, qoz-fındıq və toxumlar vasitəsilə bədən üçün kifayət qədər zülal təmin edə bilir.
“Veqanizm bahalıdır”
Bu yanlış anlayışdır. Baxmayaraq ki, bəzi xüsusi veqan məhsullar bahalı ola bilər, sadə bitki əsaslı qidalar – meyvə, tərəvəz, taxıl və paxlalılar əlçatan və sərfəlidir.
Veqanizm, heyvan mənşəli məhsullardan imtina edən və bitki əsaslı qidalanma ilə həyat tərzini dəstəkləyən bir həyat tərzidir. Bu həyat tərzi, həm sağlamlıq, həm ətraf mühitin qorunması, həm də heyvanların rifahı baxımından bir çox üstünlüklərə malikdir. Veqan qidalanma düzgün həyata keçirildiyi təqdirdə bədən üçün lazım olan qida maddələri təmin edilə bilər.