Barter nədir?
Barter, malların və ya xidmətlərin pul vasitəsilə deyil, birbaşa mübadilə edilərək dəyişdirilməsi sistemidir. Barter sistemi insanların müəyyən məhsul və xidmətlərə sahib olmadan başqa mallar və ya xidmətlər qarşılığında tələblərini ödəməsinə imkan verir. Bu üsul ən qədim iqtisadi mübadilə formalarından biri olaraq tarixdə geniş yayılmışdır və pulun icadından əvvəl insanların əsas mübadilə vasitəsi olmuşdur.
Bu yazıda barter sisteminin nə olduğu, necə işlədiyi, tarixi və müasir dövrdə bu mübadilə formasının necə tətbiq olunduğu haqqında ətraflı məlumat veriləcəkdir.
Barter nə deməkdir?
Barter, bir şəxsin və ya tərəfin sahib olduğu mal və ya xidmətləri, başqa bir tərəfin sahib olduğu digər mal və ya xidmətlərə dəyişdiyi bir iqtisadi mübadilə üsuludur. Bu sistemdə puldan istifadə edilmir; bunun əvəzinə hər iki tərəf qarşılıqlı olaraq bir-birinə lazım olan mal və ya xidmətlər təqdim edir. Barter sistemi ilə mübadilə adətən eyni və ya bənzər dəyərli məhsullar arasında aparılır, lakin bəzi hallarda bu dəyərin eyni olmaması da mümkündür.
Barterin əsas xüsusiyyəti, iqtisadi münasibətlərin sadəliyi və birbaşa dəyişdirmə imkanının olmasıdır. Pulun olmadığı və ya az istifadə olunduğu cəmiyyətlərdə, kənd təsərrüfatı, sənətkarlıq və digər istehsal sahələrində geniş istifadə olunan bu sistem bu gün də bəzi hallarda tətbiq edilir.
Barterin tarixi və mənşəyi
Barter sistemi insan cəmiyyətlərinin ən qədim dövrlərindən bəri istifadə edilmişdir. İlk insanlar ticarət və iqtisadi münasibətlərini qurarkən, əllərində olan malları bir-biri ilə dəyişdirərək ehtiyaclarını qarşılayırdılar. Məsələn, bir kəndçi yetişdirdiyi taxılı bir ovçunun gətirdiyi ətlə dəyişdirə bilərdi. Bu proses sadə və birbaşa idi, çünki hər iki tərəf bir-birinin malını bərabər dəyərli sayaraq mübadilə edirdi.
Pulun icadı bu sistemi əvəz etsə də, bəzi dövrlərdə və coğrafi ərazilərdə barter sistemi hələ də istifadə olunurdu. Xüsusilə, müharibə dövrlərində və ya iqtisadi böhran zamanlarında pulun dəyərini itirdiyi şəraitlərdə insanlar yenidən barterə müraciət edirdilər.
Barter sistemi necə işləyir?
Barter sistemi iki tərəfin qarşılıqlı razılaşması əsasında işləyir. Hər iki tərəf sahib olduqları mal və ya xidmətlərin dəyərini qiymətləndirir və bu dəyərin bərabər olduğunu düşündükləri zaman mübadilə baş verir. Barter sisteminin işləməsi üçün aşağıdakı addımlar atılır
Ehtiyacların müəyyən edilməsi: Hər iki tərəf hansı mal və ya xidmətə ehtiyac olduğunu müəyyən edir. Məsələn, bir tərəf kənd təsərrüfatı məhsulları ilə təmin olunmaq istəyərkən, digər tərəf işçi qüvvəsi tələb edə bilər.
Dəyərin qiymətləndirilməsi: Mübadilə ediləcək malların və ya xidmətlərin təxminən eyni dəyərə sahib olması vacibdir. Dəyərin fərqli olması vəziyyətində əlavə razılaşmalar aparıla bilər.
Mübadilənin həyata keçirilməsi: Hər iki tərəf razılaşmaya gəldikdən sonra mübadilə baş verir. Bu proses puldan istifadə edilmədən həyata keçirilir.
Barterin ən böyük çətinliyi tərəflər arasında bərabər dəyəri olan malların tapılması və bu malların ehtiyaclara uyğun gəlməsidir. Bu problem “çarpaz istəklərin uyğunlaşmaması” adlanır. Yəni bir tərəf ehtiyac duyduğu malı təklif edən birisi ilə qarşılaşmaya bilər və ya hər iki tərəf eyni zamanda bir-birinə ehtiyac duymaya bilər.
Barterin üstünlükləri və çətinlikləri
Üstünlüklər:
Pul tələb olunmur: Barter sistemi puldan istifadə etmədən iqtisadi mübadilə imkanı yaradır. Bu, pulun olmadığı və ya dəyərinin itirdiyi vəziyyətlərdə böyük üstünlükdür.
Sadə və sürətli mübadilə: Birbaşa mübadilə yolu ilə ehtiyacları tez bir zamanda qarşılamaq mümkündür.
Müxtəlif malların dəyişdirilməsi: Barter vasitəsilə müxtəlif mallar və ya xidmətlər mübadilə edilə bilər ki, bu da fərqli sahələrdə fəaliyyət göstərən insanların ehtiyaclarını ödəyir.
Çətinliklər:
Uyğun tərəf tapmaq çətinliyi: Mübadilənin baş tutması üçün iki tərəf arasında həm dəyər, həm də tələblərin uyğun gəlməsi vacibdir. Bu, bəzi hallarda çətinlik yarada bilər.
Dəyərin dəqiq qiymətləndirilməsi: Mübadilə edilən malların dəyərinin eyni olması hər zaman asan olmur. Bəzi hallarda tərəflər arasında dəyər mübahisələri yarana bilər.
Böyük miqyaslı mübadilələrdə çətinliklər: Barter sistemi, xüsusilə iri müəssisələr və böyük iqtisadi əməliyyatlar üçün çətinliklər yarada bilər. Bu kimi hallarda dəyərin ölçülməsi və mübadilə şərtlərinin razılaşdırılması daha mürəkkəb ola bilər.
Barterin müasir tətbiqləri
Barter sistemi bu gün də bəzi hallarda istifadə olunur. Xüsusilə biznes dünyasında, müəssisələr bir-birinin xidmət və məhsullarından faydalanaraq pul ödəmədən mübadilə aparırlar. Müasir dövrdə barter sisteminin əsas tətbiq sahələrinə aşağıdakılar daxildir:
Korporativ barter
Böyük şirkətlər arasında barter razılaşmaları adi haldır. Bu cür razılaşmalar vasitəsilə bir şirkət öz məhsul və ya xidmətlərini digər şirkətə təqdim edir, qarşılığında isə başqa bir məhsul və ya xidmət alır. Məsələn, reklam agentliyi bir şirkət üçün pulsuz reklam kampaniyası həyata keçirir və qarşılığında həmin şirkətdən müəyyən məhsullar əldə edir.
İnternet platformalarında barter
Müasir texnologiyalar barter sisteminin tətbiqini asanlaşdırmışdır. Bir çox internet platformaları vasitəsilə istifadəçilər bir-birləri ilə birbaşa mübadilə edə bilərlər. Məsələn, Craigslist və digər onlayn bazarlar barter əsasında ticarət aparan istifadəçilərə xidmət göstərir. Bu platformalar istifadəçilərə sahib olduqları malları və ya xidmətləri dəyişdirmək üçün imkan yaradır.
Kənd təsərrüfatı barteri
Kənd təsərrüfatı sahəsində barter sistemi hələ də bəzi yerlərdə istifadə edilir. Məsələn, fermerlər öz məhsullarını kənd təsərrüfatı texnikaları və ya başqa xidmətlər qarşılığında mübadilə edə bilərlər. Bu üsul xüsusilə kənd yerlərində populyardır və fermerlərin xərclərini azaltmağa kömək edir.
Barterin gələcəyi
Müasir iqtisadi sistemlərdə pul əsas mübadilə vasitəsi kimi qalsa da, barter sistemi gələcəkdə də müəyyən sahələrdə yer alacaqdır. İqtisadi böhranlar, inflyasiya və valyuta dəyərinin düşməsi kimi vəziyyətlərdə barter sistemi yenidən gündəmə gələ bilər. Eyni zamanda, texnologiyanın inkişafı ilə barter sistemini dəstəkləyən platformaların artması və mübadilə proseslərinin daha asan həyata keçirilməsi mümkün olacaqdır.