Botulizm nədir?

Botulizm — Clostridium botulinum adlı bakteriyanın ifraz etdiyi botulin toksininin orqanizmə düşməsi nəticəsində yaranan ciddi və bəzən ölümcül nəticələrə səbəb olan zəhərlənmə xəstəliyidir. Bu toksin sinir sisteminə təsir edərək əzələlərin iflicinə və tənəffüs çatışmazlığına yol aça bilər. Botulizm nadir, lakin çox təhlükəli bir xəstəlikdir və vaxtında tibbi müdaxilə edilməzsə, ölüm riski yüksəkdir.

Bu xəstəlik əsasən qida vasitəsilə ötürülür və xüsusilə düzgün sterilizasiya olunmamış konserv məhsulları, kolbasalar, turşular və bal kimi qidalar təhlükə yarada bilər.

Botulizmin yaranma səbəbləri

Botulizm xəstəliyinə səbəb olan əsas amil Clostridium botulinum bakteriyasının ifraz etdiyi toksindir. Bu bakteriya oksigensiz mühitdə — yəni anaerob şəraitdə — sürətlə çoxalır. Mütəxəssislər bu bakteriyanın əsasən aşağıdakı şəraitlərdə aktivləşdiyini bildirirlər:

• Ev şəraitində düzgün hazırlanmış və qaynadılmamış konservlər
• Qaynadılmadan qablaşdırılan bal, kolbasa, duzlu balıq və sosislər
• Torpaqla çirklənmiş qidalar və alətlər
• Körpələrdə balın istifadəsi (1 yaşından əvvəl qətiyyən tövsiyə olunmur)

Bu məhsulların istehlakı zamanı toksin orqanizmə daxil olur və qısa müddətdə ciddi simptomlarla özünü göstərməyə başlayır.

Botulizmin simptomları

Botulizmin simptomları toksinin bədənə daxil olmasından 6 saatdan 36 saata qədər bir müddət sonra ortaya çıxa bilər. Simptomların şiddəti alınan toksin miqdarına və fərdi həssaslığa bağlı olaraq dəyişə bilər.

Ən çox rast gəlinən əlamətlər bunlardır:

• İkiqat görmə və göz qapaqlarında sallanma
• Danışıq və udqunma çətinliyi
• Ağız quruluğu və baş ağrısı
• Qəbizlik və qarında şişkinlik
• Əzələlərdə zəiflik və iflic
• Nəfəs darlığı və tənəffüs çətinliyi

Əgər bu simptomlar müşahidə olunarsa, dərhal təcili tibbi yardım göstərilməlidir. Ən təhlükəli nəticə tənəffüs iflici olub, xəstənin ölümünə səbəb ola bilər.

Botulizmin növləri

Botulizm bir neçə formada meydana çıxa bilər və hər birinin yaranma səbəbi fərqlidir:

• Qida botulizmi – ən çox yayılmış formadır və çirklənmiş qidanın qəbulu ilə baş verir.
• Körpə botulizmi – 1 yaşına qədər olan körpələrdə görülür, xüsusilə bal istifadəsi ilə əlaqələndirilir.
• Yaradan botulizm – torpaq və ya çirkli mühitdə yaranan yaralar vasitəsilə toksinin bədənə daxil olması ilə baş verir.
• İnhalasiya botulizmi – nadir haldır, əsasən laboratoriya şəraitində baş verə bilər.

Botulizmin diaqnozu və müalicəsi

Botulizmin diaqnozu əlamətlərə və xəstənin qəbul etdiyi qidalara əsasən qoyulur. Əlavə olaraq, qan və qida nümunələrində botulin toksini analiz edilə bilər. Bu, dəqiq diaqnoz üçün vacibdir.

Müalicə üsulları bunlardır:

• Antitoksin inyeksiyası – toksinin sinir sistemində yayılmasının qarşısını alır.
• Tənəffüs dəstəyi – ağır hallarda süni tənəffüs aparatına ehtiyac yaranır.
• Mədə və bağırsaqların təmizlənməsi – qalan toksinlərin orqanizmdən uzaqlaşdırılması üçün.
• Antibiotiklər – yalnız yara botulizmində istifadə olunur.

Erkən diaqnoz və vaxtında müalicə ilə xəstənin tam sağalması mümkündür.

Botulizmdən necə qorunmalı?

Botulizmdən qorunmaq üçün sadə, lakin çox vacib gigiyena və qida təhlükəsizliyi qaydalarına əməl etmək lazımdır:

• Ev şəraitində konservləşdirilmiş məhsulları yüksək temperaturda hazırlamaq və hava keçirməyən şəraitdə saxlamaq
• 1 yaşından kiçik uşaqlara bal verməmək
• Botulizm riski olan məhsulları (şişmiş konserv qutuları, pis qoxulu qidalar) istehlak etməmək
• Qidalanma vasitələrini və qabları təmiz saxlamaq
• Yara və kəsiklərə düzgün baxım göstərmək və torpaqla təmasdan sonra əlləri yumaq