Cəmiyyət nədir?

Cəmiyyət insan qruplarının bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqələr quraraq müəyyən qaydalar və dəyərlər əsasında yaşadığı sosial quruluşu ifadə edir. Cəmiyyət, insanların birlikdə yaşayaraq bir-birinə bağlı olduğu və müxtəlif rolları yerinə yetirdiyi kompleks bir sistemdir. Bu sistemdə insanlar bir-birilə qarşılıqlı əlaqələr qurur, iqtisadi, sosial və mədəni fəaliyyətlər həyata keçirir. Cəmiyyətin tərkibində fərdlər, qruplar və sosial institutlar (məsələn, ailə, təhsil, din və dövlət) mövcuddur.

Bu məqalədə cəmiyyət anlayışının nə olduğunu, onun əsas funksiyalarını, növlərini və insan həyatında oynadığı mühüm rolu ətraflı şəkildə araşdıracağıq.

Cəmiyyət nə deməkdir?

Cəmiyyət, insanlar arasında qurulmuş qarşılıqlı əlaqələr şəbəkəsidir və bu əlaqələr müəyyən qaydalar, normativlər və ənənələr əsasında təşkil edilir. Bu normativlər və dəyərlər cəmiyyətdə insanların birgə yaşamasını və fəaliyyət göstərməsini tənzimləyir. Cəmiyyətin əsas xüsusiyyətlərindən biri onun strukturlaşmış olmasıdır. Yəni, cəmiyyətdə fərdlər müəyyən sosial rollar və statuslar əsasında fəaliyyət göstərir. Bu rollar ailə, iş, təhsil və digər sahələrdə fərqli şəkildə formalaşır və insanların bir-birilə olan münasibətlərini tənzimləyir.

Cəmiyyət həmçinin sosial institutların və strukturların toplusudur. Hər bir sosial institutun öz məqsədi, rolu və funksiyaları var. Məsələn, ailə cəmiyyətdə əsas sosial institut kimi fərdlərin sosiallaşmasını və dəyərlərinin formalaşmasını təmin edir. Təhsil sistemi isə fərdlərin cəmiyyətin bir parçası olmaq üçün bilik və bacarıqlarını inkişaf etdirir.

Cəmiyyətin əsas funksiyaları

Cəmiyyət müxtəlif funksiyalar icra edir ki, bu funksiyalar insanlar arasında harmoniya və qayda-qanunun qorunmasına xidmət edir. Aşağıda cəmiyyətin əsas funksiyalarını izah edəcəyik:

Sosiallaşma, cəmiyyətin əsas funksiyalarından biridir. Bu proses zamanı fərdlər cəmiyyətin dəyərlərini, qaydalarını və davranış normalarını mənimsəyir və öyrənir. Sosiallaşma prosesi ən çox ailədə və təhsil sistemində baş verir, lakin digər sosial institutlar, dostlar və media da bu prosesdə mühüm rol oynayır.

Cəmiyyət iqtisadi fəaliyyətləri tənzimləmək və resursları düzgün idarə etmək funksiyasını da icra edir. Fərdlər arasında əmək bölgüsü və iqtisadi münasibətlər, cəmiyyətin rifahını və davamlılığını təmin etmək üçün zəruridir. İqtisadi institutlar və strukturlar fərdlərin ehtiyaclarını qarşılamaq, iş yerləri yaratmaq və gəlir təmin etmək üçün mühüm rol oynayır.

Cəmiyyətin mədəni funksiyası, insanın mənəvi və mədəni inkişafını təmin edir. Cəmiyyətdə mədəniyyət vasitəsilə dəyərlər, inanclar və ənənələr nəsildən-nəsilə ötürülür. Bu mədəniyyət həm fərdlər arasında həmrəyliyi gücləndirir, həm də cəmiyyətin identikliyini formalaşdırır.

Normativ funksiyalar cəmiyyətdə qayda-qanunun təmin olunmasına yönəldilmişdir. Sosial qaydalar və hüquq sistemləri vasitəsilə cəmiyyətin üzvləri müəyyən davranış normalarına riayət etməyə məcbur edilir. Bu normativ qaydalar cəmiyyətdə sülhü və harmoniyanı qorumaq üçün vacibdir.

Cəmiyyətin növləri

Cəmiyyətlər tarixi və sosial inkişaf prosesinə görə fərqli növlərə bölünür. Aşağıda cəmiyyətin əsas növlərini izah edəcəyik:

Ovçu-toplayıcı cəmiyyətlər tarixin ən qədim cəmiyyət növlərindən biridir. Bu cəmiyyətlərdə insanlar təbiət resurslarından istifadə edərək ovçuluq və toplayıcılıq vasitəsilə yaşayırdılar. Texnoloji inkişafların olmaması bu cəmiyyətləri sadə struktura malik edirdi.

Aqrar cəmiyyətlər kənd təsərrüfatı əsaslı cəmiyyətlərdir. Bu cəmiyyətlərdə insanlar torpaq becərməklə və heyvandarlıqla məşğul olurdular. Əsas istehsal vasitələri torpaq idi və bu cəmiyyətlərdə sosial status torpaq mülkiyyəti ilə müəyyən edilirdi.

Sənaye cəmiyyətləri texnoloji inqilab nəticəsində yaranmış və sənaye istehsalı ilə xarakterizə edilən cəmiyyətlərdir. Bu cəmiyyətlərdə sənaye sektoru inkişaf edir, fabriklər və müəssisələr istehsalın əsas vasitəsi olur. Fərdlər arasında əmək bölgüsü və iqtisadi münasibətlər daha mürəkkəb struktura malik olur.

İnformasiya cəmiyyətləri müasir dövrdə texnologiyanın sürətli inkişafı nəticəsində yaranmışdır. Bu cəmiyyətlərdə bilik və informasiya əsas istehsal vasitəsi olur. Texnoloji inkişaflar, internet və rəqəmsal vasitələr cəmiyyətdə insanların bir-biri ilə əlaqələrini dəyişir və yeni iqtisadi və sosial münasibətlər formalaşdırır.

Cəmiyyətin insan həyatında rolu

Cəmiyyət insan həyatında vacib rol oynayır və insanın formalaşması və inkişafı üçün mühüm vasitədir. Aşağıda cəmiyyətin insan həyatında oynadığı rolu izah edəcəyik:

• Cəmiyyət, fərdlərin sosial əlaqələr qurmasına və bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqələr qurmasına şərait yaradır. Ailə, dostlar, iş mühiti və təhsil mühiti kimi sosial münasibətlər insanın inkişafında mühüm rol oynayır.
• Cəmiyyət, fərdlərin təhlükəsizlik və rifahını təmin edir. Hüquq və normativ qaydalar vasitəsilə insanlar bir-biri ilə sülh şəraitində yaşayır və təhlükəsizlik təmin olunur. Eyni zamanda, cəmiyyətin iqtisadi funksiyaları vasitəsilə insanlar öz ehtiyaclarını qarşılamaq üçün iş yerləri və resurslar əldə edirlər.
• Cəmiyyət insanlara identiklik və mənəvi dəyərlər qazandırır. Mədəniyyət vasitəsilə insanlar öz mənsub olduqları cəmiyyətin bir hissəsi kimi formalaşır və dəyərlər, inanclar vasitəsilə mənəvi inkişaflarını təmin edirlər.

Cəmiyyət, insanın sosial, iqtisadi və mədəni fəaliyyətlərində əsas rol oynayan bir sistemdir. Cəmiyyət fərdlərin bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqələrini tənzimləyir, onların sosiallaşmasını və iqtisadi rifahını təmin edir. Cəmiyyət həm də mədəniyyətin qorunması, dəyərlərin nəsildən-nəsilə ötürülməsi üçün vacib bir vasitədir. Müxtəlif cəmiyyət növləri tarixi dövrlərə və texnoloji inkişaflara görə fərqlənir və hər biri insan həyatının müxtəlif aspektlərini təmin edir.