Eqo nədir?
Ego — insanın özünüdərki, şəxsiyyəti və özünü necə qəbul etməsi ilə bağlı olan bir anlayışdır. Psixologiyada “ego” termini ən çox Ziqmund Freydin nəzəriyyələri ilə tanınır. Freydə görə, insan psixikasını üç əsas struktur təşkil edir: id (instinktiv arzular), ego (rasional düşüncə) və superego (etik qaydalar və vicdan).
Eqo haqqında daha ətraflı:
Freydin nəzəriyyəsinə əsasən:
- Ego reallığı nəzərə alaraq idin tələblərini tarazlamağa çalışır. Yəni, insanın instinktiv istəkləri və sosial qaydalar arasında rasional qərarlar qəbul etməyə kömək edir.
- Ego insanın həyatda uğur qazanması və adaptasiya olması üçün zəruri olan bir vasitədir, çünki o, həm şəxsi arzular, həm də xarici mühitlə bağlı tələblər arasında balans yaradır.
Adi danışıqda “ego” tez-tez özünübəyənmişlik və ya özünə qarşı həddindən artıq diqqət mənasında istifadə olunur. Bu kontekstdə yüksək ego insanın özünü digərlərindən üstün və əhəmiyyətli hesab etməsi ilə əlaqələndirilir.
Ego, psixologiya və fəlsəfədə insanın özünüdərk və şəxsiyyətinin mərkəzi hesab olunan anlayışdır. Ətraflı olaraq, ego bir insanın özünü dünyada və digərlərinin yanında necə gördüyünü, öz şəxsiyyətini necə formalaşdırdığını və həyatdakı qərarlarını hansı əsasda qəbul etdiyini müəyyənləşdirir.
Ego anlayışı Ziqmund Freydin psixoanalitik nəzəriyyəsində
Freydə görə, insan psixikası üç əsas struktura bölünür:
- Id (İd) – İnsan psixikasının ən ibtidai hissəsidir və instinktiv, ibtidai arzuların və tələblərin yer aldığı hissədir. Bu hiss tamamilə bilinçaltıdır və əsas olaraq həzz prinsipinə əsaslanır. Yəni, id yalnız instinktiv arzuları təcili olaraq təmin etmək istəyir.
- Ego (Eqo) – Ego insanın reallıqla münasibətini təmsil edir. Ego reallıq prinsipinə əsaslanır və idin arzularını gerçək dünya şərtlərinə uyğunlaşdıraraq həyata keçirmək üçün çalışır. Ego həm də sosial qaydalar və normativlərlə uyğun gəlməyə çalışır. Başqa sözlə, ego insanın qərarlarında həm şəxsi istəkləri, həm də cəmiyyətin gözləntilərini nəzərə alır.
- Superego (Supereqo) – Bu hiss insanın mənəvi və etik qaydalarını təmsil edir. Supereqo valideynlərdən, cəmiyyətdən və ətraf mühitdən əldə olunan dəyərləri özündə saxlayır və insanın davranışlarını düzgünlük, vicdan və əxlaqi prinsiplər baxımından tənzimləyir.
Bu modelə görə, ego bir növ vasitəçidir. O, idin instinktiv arzuları ilə supereqonun mənəvi və sosial qaydalar arasında balans yaratmağa çalışır. Ego, həmçinin insanın reallığı qəbul etməsinə və onunla adaptasiya olmasına kömək edir.
Ego və şəxsiyyətin inkişafı
Ego inkişaf edən bir prosesdir və insanın həyatı boyunca formalaşır. Uşaqlıq dövründə ego hələ zəif olduğu üçün, uşaq əsasən idin təsiri altında davranır. Məsələn, kiçik uşaq istədiyi şeyi dərhal əldə etmək istəyir və istəklərinin reallıqla uyğun olub-olmamasına diqqət yetirmir. Ancaq yaşlandıqca və sosial təcrübələr toplandıqca, ego güclənir və şəxsiyyətin daha çox rasional hissəsinə çevrilir.
Egonun əsas funksiyaları aşağıdakılardır:
- Reallığı qiymətləndirmək: Ego insanın istək və arzularının reallıqla uyğun olub-olmadığını dəyərləndirir və bu istəklərin necə həyata keçirilə biləcəyini planlayır.
- Müdafiə mexanizmləri: Ego psixoloji müdafiə mexanizmlərini işə salaraq stressli və ya konfliktli vəziyyətlərlə başa çıxmağa çalışır. Freydin nəzəriyyəsinə görə, bu mexanizmlər arasında repressiya (xatirələrin bilinçaltına itələnməsi), yerdəyişmə (emosiyaların fərqli obyektə yönəldilməsi), rasionalizasiya və digərləri var.
- Təxirə salma və kompromis: Ego idin dərhal tələblərini təxirə salmağa və supereqonun yüksək mənəvi standartları ilə uzlaşmağa çalışır. O, bu ikisi arasında bir kompromis taparaq davranışları idarə edir.
Ego-nun digər yanaşmaları
Egonun tərifi təkcə Freydin nəzəriyyəsi ilə məhdudlaşmır. Müasir psixologiya və fəlsəfədə ego müxtəlif cür şərh olunur:
- Karl Yunq egonu bir fərdin özünü tanıması və özünə aid olan dərk edilmiş təcrübələr kimi görürdü. O, egonun bilinçli bir mərkəz olduğunu düşünürdü.
- Humanist psixologiya ego-nu insanın özünü reallaşdırma, şəxsiyyətinin inkişafı və potensialını həyata keçirmək üçün göstərdiyi səylər kimi izah edir. Maslouya görə, sağlam bir ego insanın öz potensialını tam şəkildə həyata keçirməsinə kömək edir.
Ego və müasir həyat
Gündəlik həyatda “ego” tez-tez insanın özünə əhəmiyyət verməsi və özünü digər insanlardan üstün görməsi ilə əlaqələndirilir. “Yüksək ego” ifadəsi adətən özünə qarşı həddindən artıq diqqət və özünə aşırı güvən kimi mənfi məna daşıyır. Məsələn, bir insana “onun çox böyük egosu var” deyildikdə, adətən onun özünü başqalarından üstün hesab etdiyi, tənqid qəbul etməkdə çətinlik çəkdiyi nəzərdə tutulur.
Amma sağlam ego insanın özünü tanıması, qərarlarını düzgün şəkildə yönləndirməsi və başqaları ilə münasibətləri düzgün şəkildə qurması üçün əhəmiyyətlidir. Güclü və balanslı ego insanın həm öz instinktiv arzularını, həm də cəmiyyətin gözləntilərini nəzərə alaraq həyatda irəliləməsinə kömək edir.