Hematokrit Nədir?
Hematokrit, qanın tərkibində olan qırmızı qan hüceyrələrinin (eritrositlərin) faiz nisbətini ifadə edən bir göstəricidir. Tibbi analizlər zamanı hematokrit dəyəri qan həcminin hansı hissəsinin eritrositlərdən ibarət olduğunu göstərir. Bu dəyər, qanın oksigen daşıma qabiliyyətini qiymətləndirmək üçün vacibdir və orqanizmdə bir sıra xəstəliklərin diaqnostikasında əhəmiyyətli rol oynayır.
Hematokrit necə ölçülür?
Hematokrit səviyyəsi laboratoriyada qan testi vasitəsilə müəyyən edilir. Qan nümunəsi sentrifuqaya qoyularaq, qırmızı qan hüceyrələri və plazma ayrılır. Bu prosesdən sonra hematokrit dəyəri, qırmızı qan hüceyrələrinin ümumi qan həcminə nisbəti kimi ifadə olunur və faizlə göstərilir.
Normal hematokrit səviyyəsi
Hematokrit səviyyəsi yaşa, cinsə və digər faktorlara görə dəyişir. Aşağıdakı cədvəl ortalama normal hematokrit dəyərlərini göstərir:
- Kişilər: 40%-50%
- Qadınlar: 35%-45%
- Uşaqlar: 32%-42%
Normal səviyyələrdən kənarlaşmalar orqanizmdə müəyyən problemlərə işarə edə bilər.
Yüksək hematokrit səviyyəsi
Hematokrit səviyyəsinin yüksəlməsi qan qatılaşması səbəb olur. Yüksək hematokrit dəyərləri aşağıdakı hallarla əlaqəli ola bilər:
- Dehidrasiya (bədənin susuzlaşması)
Dehidrasiya zamanı plazma miqdarı azalır, bu da hematokrit səviyyəsinin nisbi olaraq yüksəlməsinə səbəb olur. - Polisitemiya
Bu xəstəlikdə bədən lazımi miqdardan çox eritrosit istehsal edir. Nəticədə hematokrit dəyəri artaraq, qanın qatılaşmasına səbəb ola bilər. - Siqaret çəkmə və yüksək hündürlüklərdə yaşama
Siqaret çəkən insanlarda və yüksək hündürlüklərdə yaşayanlarda bədən oksigen çatışmazlığını kompensasiya etmək üçün daha çox qırmızı qan hüceyrəsi istehsal edir.
Yüksək hematokritin simptomları:
- Baş ağrısı
- Baş gicəllənmə
- Yorğunluq
- Yüksək təzyiq
Aşağı hematokrit səviyyəsi
Aşağı hematokrit səviyyəsi qanda kifayət qədər eritrosit olmamasına işarə edir. Bu vəziyyət bir neçə səbəbdən yaranmış ola bilər:
- Anemiya
Anemiya zamanı bədəndə kifayət qədər qırmızı qan hüceyrəsi istehsal edilmir və ya mövcud olan hüceyrələr məhv edilir. Bu da hematokrit səviyyəsinin azalmasına səbəb olur. - Qanaxma
Bədən ciddi qan itirdikdə hematokrit səviyyəsi kəskin şəkildə düşə bilər. - Vitamin və Mineral Əskikliyi
Fol turşusu, dəmir və B12 vitamini çatışmazlığı qırmızı qan hüceyrələrinin istehsalını azaldaraq hematokrit səviyyəsinin düşməsinə səbəb olur.
Aşağı hematokritin simptomları:
- Yorğunluq
- Solğun dəri
- Nəfəs darlığı
- Başgicəllənmə
Hematokrit dəyərinin əhəmiyyəti
Hematokrit, qanın oksigen daşıma qabiliyyətini göstərən əsas göstəricilərdən biridir. Bədəndə qırmızı qan hüceyrələrinin miqdarı çox və ya az olduqda, orqanizmin fəaliyyəti təsirlənə bilər. Xüsusilə anemiya və polisitemiya kimi xəstəliklərin diaqnozu və müalicəsində hematokrit testi həkimlərə dəyərli məlumat verir.
Hematokritin tənzimlənməsi
Hematokrit səviyyəsi orqanizmin sağlamlıq vəziyyətini əks etdirir. Aşağı və ya yüksək hematokrit dəyərləri aşağıdakı yollarla tənzimlənə bilər:
- Yüksək hematokrit səviyyəsi üçün: Daha çox su içmək və siqareti tərgitmək məsləhət görülə bilər. Polisitemiya kimi xəstəliklərdə müalicə metodu qan almadan ibarət ola bilər.
- Aşağı hematokrit səviyyəsi üçün: Dəmir, fol turşusu və B12 vitamini qəbul etmək kömək edə bilər. Anemiyanın əsas səbəbinin aradan qaldırılması üçün xüsusi dərmanlar təyin oluna bilər.