İnklüziv təhsil nədir?

İnklüziv təhsil — hər bir uşağın, istər fiziki, istər zehni, istər sosial, istərsə də emosional fərqliliklərindən asılı olmayaraq, eyni təhsil mühitində bərabər imkanlarla təhsil alma hüququnu tanıyan və təmin edən yanaşmadır. Bu anlayış, heç bir uşağın təhsildən kənarda qalmamasını, hər kəsin öz potensialını reallaşdırmasına imkan verən çevik və adaptiv bir sistemin qurulmasını nəzərdə tutur.

İnklüziv təhsil, müxtəlif qabiliyyətlərə, dillərə, mədəniyyətlərə, cinsə və sosial təbəqəyə mənsub olan uşaqları tədris prosesinə tam şəkildə cəlb etməyi və onları ayrımçılıqdan uzaq bir mühitdə inkişaf etdirməyi məqsəd qoyur.

İnklüziv təhsilin məqsədi

İnklüziv təhsilin əsas məqsədi — bütün uşaqların fərqli ehtiyaclarını nəzərə alaraq, onlara eyni təhsil imkanlarını təqdim etməkdir. Bu yanaşma:

• Ayrı-seçkiliyi və təcridi aradan qaldırır
• Sosial ədaləti və bərabərliyi təşviq edir
• Uşaqlar arasında empatiya və anlayış yaradır
• Hər bir şagirdin cəmiyyətin tamhüquqlu üzvü olmasını dəstəkləyir

Təhsil yalnız akademik biliklərdən ibarət deyil, eyni zamanda sosiallaşma, şəxsiyyətin formalaşması və cəmiyyətə uyğunlaşma prosesidir. İnklüziv təhsil bu prosesin hər bir uşaq üçün əlçatan olmasını təmin edir.

İnklüziv və inteqrativ təhsil arasındakı fərq

Çox zaman inklüziv və inteqrativ təhsil anlayışları bir-biri ilə qarışdırılır. İntegrativ təhsil – xüsusi ehtiyacları olan uşaqların ənənəvi məktəblərə yerləşdirilməsi prosesidir, lakin bu zaman onlar üçün fərqli proqram və təcrid olunmuş şərait nəzərdə tutulur.

İnklüziv təhsil isə fərqliliyi normallaşdırır və hər bir uşağın tədris mühitində tam iştirakını təmin edir. Yəni xüsusi ehtiyaclı uşaq sinifdə digərləri ilə birlikdə oxuyur və müəllim onun fərdi ehtiyaclarını da nəzərə alaraq dərsi planlaşdırır.

İnklüziv təhsilin üstünlükləri

İnklüziv təhsil həm fərdi, həm də ictimai baxımdan bir çox üstünlüklərə malikdir:

• Bərabərlik ruhunu gücləndirir – bütün uşaqlara bərabər yanaşma cəmiyyətin ədalət prinsiplərini möhkəmləndirir.
• Əməkdaşlıq bacarığını artırır – müxtəlif qabiliyyətli uşaqlar birlikdə öyrənərkən əməkdaşlıq etməyi öyrənirlər.
• Empatiya və dözümlülük yaradır – uşaqlar bir-birini daha yaxşı anlamağa başlayır.
• Özünə inamı gücləndirir – qəbul edilən və dəstəklənən uşaq özünü dəyərli hiss edir.
• İstedadların üzə çıxmasına şərait yaradır – hər kəsin fərqli güclü tərəfi olduğundan, sistem bunu aşkarlamaq üçün şərait yaradır.

Müəllimlərin və məktəbin rolu

İnklüziv təhsilin həyata keçirilməsi üçün müəllimlər və məktəb rəhbərləri mühüm rol oynayır. Onların əsas vəzifələri bunlardır:

• Fərdi yanaşma ilə dərsləri planlaşdırmaq
• Müxtəlif tədris metodları tətbiq etmək
• Əlverişli və rahat sinif mühiti yaratmaq
• Valideynlərlə əməkdaşlıq etmək
• Davamlı təlimlərə cəlb olunmaq və biliklərini artırmaq

Eyni zamanda məktəbdə fiziki infrastruktur (rampa, xüsusi sinif və avadanlıqlar və s.) da inklüziv mühitin tərkib hissəsidir.

Azərbaycanda inklüziv təhsilin inkişafı

Son illərdə Azərbaycanda inklüziv təhsilin inkişafına xüsusi önəm verilir. 2018-ci ildə “İnklüziv təhsil haqqında Dövlət Proqramı” təsdiqlənmiş və bu sahədə bir sıra pilot layihələr həyata keçirilmişdir.

Hazırda ölkədə bəzi məktəblər və uşaq bağçaları inklüziv tədris üçün uyğunlaşdırılır, müəllimlər bu istiqamətdə təlimlərə cəlb olunur. Lakin bu sahədə hələ də problemlər var: kifayət qədər mütəxəssis çatışmazlığı, ictimai şüurun zəifliyi və texniki çətinliklər kimi.

Qarşıda duran çağırışlar

İnklüziv təhsilin tam tətbiqi üçün cəmiyyətin bütün üzvləri – dövlət, məktəb, müəllim, valideyn və hətta şagirdlər belə – bu prosesi dəstəkləməlidirlər. Qarşıda duran əsas çağırışlar bunlardır:

• Müəllimlərin bu sahədə təcrübəsinin artırılması
• Məktəblərin fiziki və texniki uyğunlaşdırılması
• Valideynlərin maarifləndirilməsi
• Cəmiyyətdə tolerantlıq və empatiya mühitinin gücləndirilməsi

Yalnız bu halda inklüziv təhsil təkcə hüquq deyil, eyni zamanda real imkan olacaq.