Xolesterol nədir?
Xolesterol orqanizmin normal fəaliyyəti üçün vacib olan yağabənzər maddədir. O, hüceyrə membranlarının qurulmasında, hormonların və D vitamininin istehsalında iştirak edir. Ancaq xolesterol səviyyəsinin normadan artıq olması ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər.
Xolesterol anlayışı
Xolesterol qaraciyər tərəfindən istehsal olunan və bəzi qidalardan əldə edilən lipidlərdən biridir. O, qan damarları ilə bütün bədənə yayılır və hüceyrələrin normal fəaliyyəti üçün vacibdir.
Xolesterol iki əsas növə ayrılır:
✔️ Yaxşı xolesterol (HDL – High-Density Lipoprotein) – Qanı təmizləyir və artıq xolesterolu qaraciyərə geri aparır.
✔️ Pis xolesterol (LDL – Low-Density Lipoprotein) – Damar divarlarında yığılaraq ürək-damar xəstəliklərinə səbəb ola bilər.
Xolesterolun funksiyaları
Xolesterol bədənin bir çox həyati prosesində mühüm rol oynayır:
🔹 Hüceyrə membranlarının formalaşması və möhkəmləndirilməsi
🔹 Hormonların (estrogen, testosteron və kortizol) istehsalı
🔹 D vitamininin sintezində iştirak
🔹 Safra turşularının əmələ gəlməsində rol oynayaraq yağ həzmini dəstəkləmək
Xolesterolun mənbələri
Xolesterol orqanizmdə iki əsas yolla əldə edilir:
Daxili istehsal – Qaraciyər gündəlik ehtiyac üçün kifayət qədər xolesterol istehsal edir.
Qidalar vasitəsilə – Heyvani mənşəli qidalardan alınır (yumurta, ət, süd məhsulları və s.).
Xolesterolun yüksəlmə səbəbləri
Xolesterol səviyyəsinin normadan artıq olması bir çox faktordan asılıdır:
✔️ Yanlış qidalanma – Yağlı və trans yağlarla zəngin qidalar istehlak etmək.
✔️ Hərəkətsiz həyat tərzi – Fiziki aktivliyin az olması xolesterolu artırır.
✔️ Siqaret və alkoqol istifadəsi – Damarların zədələnməsinə və pis xolesterolun yüksəlməsinə səbəb olur.
✔️ Genetik meyillilik – Ailədə yüksək xolesterolu olan insanlar daha risk altındadır.
✔️ Bəzi xəstəliklər – Şəkərli diabet, hipertoniya və tiroid problemləri xolesterol səviyyəsinə təsir edə bilər.
Xolesterolun yüksək olmasının fəsadları
Yüksək xolesterol ürək-damar sisteminə ciddi təsir göstərir. Əsas təhlükələr bunlardır:
⚠️ Ateroskleroz – Damar divarlarında xolesterol yığılıb damarları daraldır.
⚠️ İnfarkt – Damarların tıxanması ürək tutmasına səbəb ola bilər.
⚠️ İnsult – Beyin damarlarının tıxanması nəticəsində baş verir.
⚠️ Yüksək qan təzyiqi – Damarların daralması səbəbindən qan təzyiqi artır.
Xolesterolun normallaşdırılması
Xolesterol səviyyəsini tarazlaşdırmaq üçün sağlam həyat tərzi vacibdir.
Düzgün qidalanma
✔️ Tərəvəz və meyvələr yemək
✔️ Tam taxıllı məhsullara üstünlük vermək
✔️ Doymuş yağlardan və trans yağlardan uzaq durmaq
✔️ Balıq və omega-3 tərkibli qidalar istehlak etmək
Fiziki aktivlik
✔️ Həftədə ən azı 150 dəqiqə fiziki fəaliyyət göstərmək
✔️ Hər gün 30 dəqiqə sürətli yürüyüş etmək
✔️ Velosiped sürmək, üzgüçülük və ya qaçışla məşğul olmaq
Zərərli vərdişlərdən imtina
✔️ Siqareti və alkoqolu məhdudlaşdırmaq və ya tamamilə tərgitmək
✔️ Stressi idarə etmək və meditasiya kimi rahatlaşdırıcı texnikalardan istifadə etmək
Xolesterol testi və nəzarət
Xolesterol səviyyəsini nəzarətdə saxlamaq üçün mütəmadi olaraq qan analizi vermək vacibdir.
📌 Normal xolesterol səviyyələri (mg/dL):
✔️ Ümumi xolesterol: 200 mg/dL-dən az
✔️ LDL (“pis” xolesterol): 100 mg/dL-dən az
✔️ HDL (“yaxşı” xolesterol): 40 mg/dL və daha çox
Əgər xolesterol səviyyəniz yüksəkdirsə, həkim məsləhəti ilə dərman müalicəsi (statinlər və s.) tətbiq oluna bilər.
Xolesterol bədən üçün vacib olsa da, səviyyəsinin normadan artıq olması ciddi xəstəliklərə səbəb ola bilər. Sağlam qidalanma, fiziki aktivlik və müntəzəm tibbi müayinələr xolesterol səviyyəsini nəzarətdə saxlamağa kömək edir.